جایگاه حشرات و کنه‌ها در شاخه بندپایان-2

 (تریپس‌ها)

کلمه ی ( Thysano) به معنی ریشک و ( Ptera) به معنی بال می باشد و این اشاره به این مطلب دارد که حاشیه بال های این حشرات دارای ریشک ‌ های بلندی است.
Thysanoptera
( Thysanoptera) در برگیرنده ی حشرات بسیار کوچکی با طول بدن تا ; میلی متر می باشد. این حشرات از شیره ی گیاهی روی برگ ها با تراکم های زیاد تغذیه می ‌ کنند و بدین وسیله به گیاهان خسارت وارد می ‌ کنند. همچنین در روی گل های زینتی مخصوصاً روی خود گل ها با جمعیت بالا و در لاب ه‌ لای گلبرگ ها از شیره گیاهی تغ ذ یه می کنند. تغذیه تریپس‌ها از گل ها باعث ایجاد لکه ‌ های زرد رنگ در روی گل ها و برگ های گیاهان می شود و اگر تغذیه با تراکم بالا باعث خشک شدن برگ گیاهان نیز می‌ گردد.

تفاوت بین قطعات دهانی تریپس ‌ ها با شته ها
قطعات دهانی در تریپس ‌ ها، تقریباً یک ساختمان نامتقارن و مخروطی شکل دار د. در قسمت پشتی آن لب بالا، قسمت جانبی را آرواره های پائینی یا (Maxillae) و قسمت زیرین را لب پائین تشکیل می دهد و دارای سه ( Stylet) می‌باشد ، بر خلاف قطعات دهانی شته ها که دارای چهار ( Stylet) می باشند. تریپس ها دارای قطعات دهانی سه ( Stylet) هستند. یکی از آن ها مربوط به آرواره بالا و دو تای دیگری مربوط به آرواره ی پائین میباشد در واقع در تریپس ها یکی از آرواره های بالا از بین رفته است.

تریپس ها به دو زیر راسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
( Tubuifera)
( Terebrantia)
حشرات زیر راسته ( Terebrantia) دارای شکم با انتهای مخروطی و تخم های ریز هستند، لذا این حشرات تخم خود را در داخل بافت گیاهان قرار می ‌ دهند. اما در زیر راسته ( Tubuifera) حلقه های انتهایی شکم این حشرات باریک شده و ساختمان لوله ای شکل پیدا کرده است. این حشرات تخم خود را در شکاف های مختلف، در محل ‌ های مختلف یا زیر پوسته درختان قرار می ‌ دهند.
در زیر راسته ( Terebrantia) ، خانواده ‌ های ( Aeolothripidae) و ( Thripidae) از اهمیت ویژه ای برخوردارند. تعدادی از گونه ‌ های این دو خانواده، در روی گیاهان زینتی ایجاد خسارت می کنند. مخصوصاً خانواده ( Thripidae) در صدمه زدن به گیاهان از اهمیت زیادی برخوردارند.
یکی دیگر از گونه های تریپس ها به نام ( Thrips tabaci) در تمام جهان انتشار یافته اند که در گلخانه ها و بر روی گیاهان زینتی مشاهده می ‌ شو ن د. این حشرات در تراکم های بالا و بر روی گیاهان زینتی فعالیت می کنند و خسارات سنگینی به محصولات گلخانه ای و گیاهان زینتی وارد می ‌ کنند.
در زیر راسته ( Tubulifera) خانواده ( Phlaecthripidae) دارای اهمیت بیشتری می باشد و در کشور ما نیز نمونه هایی از آن گزارش شده است.
تریپس ها حشراتی شکارگر هستند، گرچه برخی گونه ها ی گیاهخوار و برخی دیگر از اسپور قارچ تغذیه می کنند . دگردیسی در تریپس ها همانند شپشک های نوع نر می باشد. در واقع دگردیسی بینابین ی دارند، بخشی از رشد بال ها در طی سنین اول تا دوم پ ورگی در داخل بدن و بخشی از رشد بال ‌ ها در خارج بدن اتفاق می ‌ افتد. تریپس‌ها غالباً مرحله شفیرگی را در سطح خاک، یا داخل خاک تا حدود عمق سانتی ‌ متری طی می کنند، بنابراین مبارزه با آن ‌ ها بسیار مشکل است. زیرا با مبارزه شیمیایی یا بیولوژیکی بر آن بخش از حشرات که در داخل خاک قرار دارند تاثیری ندارد.

سخت بالپوشان

سخت بالپوشان ( Coleoptera)
نام ( Coleo) به معنای غلاف یا (Sheath) است به این معنا که بال جلو در این حشرات تبدیل به ساختمانی غلاف مانند شده است که وظیفه حف ا ظت از بدن را انجام می ‌ دهد و نقشی در پرواز ندارد که به آن الیترون یا الیترا گفته می شود. در این راسته (سخت بالپوشان) حدود سیصد هزار گونه تا بحال شناخته شده ‌اند.
این حشرات در محیط ‌ ها ی مختلف زندگی می‌کنند و از انواع مواد غذایی، درختان میوه، درختان جنگلی و گیاهان ز نیتی تغذیه می کنند.
در این راسته گروهی گیاهخوار نیز وجود دارند که تمام قسمت ‌ های گیاه را مو ر د هجوم قرار می ‌ دهند و بعضی دیگر نیز برگ ‌ خوار هستند. بعضی از آن ‌ ها از چوب و گروهی از حبوبات و خشکبار تغذیه می کنند. تعدا د ی از آن ‌ ها شکارگر می ‌ باشند و از انواع حشرات مضر تغذیه می ‌ کنند، دسته ‌ ای دیگر از این حشرات نیز آبزی هستند.
در کل راسته ( Coleoptera) به دو زیر راسته ( Adephaga) و ( Polyphaga) تقسیم می ‌ شو ند.
زیر راسته ( Adephaga) و ( Polyphaga) از طریق ویژگی ‌ های اولین حلقه شکم قابل تفکیک هستند . در زیر راسته ( Adephaga) ، پیش‌ران ( Coxa) پیشروی کرده است و ضلع عقبی اولین حلقه شکم را به دو قسمت تقسیم می ‌ کند، در حالیکه در زیر راسته ( Polyphaga) اولین حلقه شکم کامل است.

( Adephaga)

در زیر راسته ( Adephaga) تعدا د ی از گونه ‌ ها آبزی هستند مانند خانواده ( Gyrinidae) ، ( Haliplidae) ، و خانواده ( Dytiscidae) که لاروها و حشرات کامل آن ‌ ها در محیط آب از سایر حشرات، بندپایان و حتی در مواردی گونه ‌ هایی از خانواده ( Dytiscidae) از ماهی ‌ های کوچک و قورباغه ‌ ها تغذیه می ‌ کنند.
در زیر راسته ( Adephaga) تعدا د ی از گونه ‌ ها شکا ر گرند مانند خانواده ( Carabidae) که به آن ‌ ها (Ground beetle) نیز گفته می ‌ شود.
این حشرات در شب فعالیت می ‌ کنند و از شته ‌ ها، گیاهان علوفه ای و فلات تغذیه می ‌ کنند.گونه دیگر این حشرا، خانواده ( Staphylinidae ) می ‌ باشند، که شامل گو ن ه ‌ های شکارگر نیز هستند. در مو ا ردی دیده شده که این حشرات به انسان نیز خسارت وارد می کنند.

( Polyphaga)
زیر راسته ( Polyphaga) از نظر تعداد گونه ، فراوانی بیشتری دارند و تعداد زیادی از گونه ‌ های این زیر راسته گیاهخوار می ‌ باشند و از قسمت ‌ های مختلف گیاه از جمله برگ، گل، ساقه و حتی ریشه تغذیه می ‌ کنند.

در ادامه به خانواده ‌ های این زیر راسته اشاره می ‌ کنیم:
خانواده ( Hydrophilidae) ، که حشراتی آبزی، و متعلق به زیر راسته ( Polyphag) هست. در محیط آب این حشرات شکارگر ، از سایر موجودات محیط ‌ های آبی تغذیه می ‌ کنند.
خانواده ( Scarabaeidae ) گونه ‌ هایی از این حشرات از آفات بسیار مهم گیاهان به شمار می ‌ روند. در بسیار ی از گونه ‌ های این حشرات ، مرحله لاروی در داخل خاک سپری می ‌شو د. لارو ها ی این خانواده به مدت یکسال و گاهی بیش از یکسال را در داخل خاک و از ریشه گیاهان مختلف، مخصوصا ً گیاهان دائمی تغذیه می ‌ کنند.
خانواده دیگر این راسته، خانواده ( Buprestidae) می ‌ باشد. این گونه از سوسک ‌ ها در قسمت ‌ های انتهای بدن خود بالی بریده شده دارند با بدنی فوق العاده سخت و محکم. بیشتر گونه ‌ های این حشره چ و ب ‌ خوار می ‌ باشن د و لارو خود را در برای تغذیه از چوب درختان، در داخل تنه درختان قرار می ‌ دهند.
تعدادی از گونه های این حشرات مانند( Capnodis cariosa) و ( Capnodis tenebrionis) از آفات مهم درختان میوه به شمار می ‌ آیند.
تعداد زیادی از سخت بالپوشان شکارگر هستند و از مهم ‌ ترین شکارچیان ای ن خانواده ( Coccinellidae) یا کفش ‌ دوزک ‌ ها می ‌ باشند. این حشرات اکثرا از شته ‌ ها تغذیه کرده و برای گیاهان جزء حشرات مهم و مفید به شمار می روند.

کفش ‌ دوزک ‌ ها
در اینجا به نمونه‌هایی از کفش ‌ دوزک ‌ ها ی شکارچی آفت اشاره می‌شود:
در ای را ن حدود پنجاه گونه از کفش ‌ دوزک ‌ ها شناسایی شده ‌ اند مانند کفش دوزک هفت نقطه ‌ ای با نام لاتین ( Coccinella septempunctata) و نمونه دیگر به نام ( Adonia variegata) ، گونه ‌ های مختلف جنس ( Sthetorus) که از کن ه ‌ های گیاهی تغذیه می ‌ کنند و تعداد دیگر از گونه ‌ ها مثل( Exochomus nigromaculutus) و .... این ‌ها در طبیعت از انواع حشرات به ویژه شته ‌ ها تغذیه می ‌ کنند.
خانواده ‌ ی مهمی که جز ء آفات بشمار می رود ( Chrysomelidae) نام دارد. این خانواده اغلب از برگ گیاهان مختلف تغذیه می ‌ کنند و بعضی از گونه ‌ های آن در ای را ن از جمله آفات خیلی مهم در روی سیب زمینی هستند مانند گونه ( Leptinotarsa decemlineata) .
گروه دیگری از سخت ‌ بالپوشان بر روی حبوبات و خشکبار فعالیت می ‌ کنند مانند خانواده ( Bruchidae) ، ( Curculionidae) و ... که از آفات مهم خشکبار به شمار می ‌ آیند و سالانه حدود تا درصد از محصولات کشاورزی در محیط ‌ های انبار را از بین می ‌ برند.
همانطور که گفته شد، سخت بالپوشان راسته ‌ ای بسیار بزرگ می باشد که حدود هزار از آن ‌ ها شناسایی شده است و بسیاری از آن ها جز ء آفات مهم گیاهان زراعی بشمار می ‌ روند. و تعدادی در شرایط بخصوص از آفات گیاهان زینتی هستند.
در این میان خانواده ( Curculionidae) رتبه اول را در آفات دارد، البته در این خانواده سوسک ‌ هایی مانند خانواده ( Scarabaeidae) گاهی در روی گیاهان ز ینتی وجود دارند یا حشرات کامل آن‌ها از گرده ‌‌ی گیاهان تغذیه کنند، اما لاروهای آنها در داخل خاک بوده و از ریشه گیاهان ز ینتی و اکثر آن ها از ریشه گیاهان دائمی تغذیه می ‌ کنند.

دوبالان

* راسته دیپترا ( Diptera )
راسته دیپترا ( Diptra) دربرگیرنده دو گروه عمده از حشرات یعنی پشه­ها و مگس­ها است. دیپترا به معنای دو بال است یعنی یک جفت بال عقبی این حشرات از بین رفته و به اعضایی به نام هالتر (Halter) یا بالانسیر ( Balancier) تبدیل شده که وظیفه حفظ تعادل حشره به هنگام پرواز بر عهده دارد.
در راسته دیپترا لاروها و حشرات کامل در محیط­های مختلفی دیده می­شوند که تعدادی از آن‌ها گیاهخوار، تعدادی نیز شکارگر و آبزی هستند.

راسته دیپترا به دو زیر راسته تقسیم می­شوند:
1- زیر راسته نماتوسرا ( Nematocera) که دربرگیرنده پشه­ها است.
2- زیر راسته براکیسرا ( Brachycera) .
در زیر راسته نماتوسرا که دربرگیرنده پشه­ها است، شاخک­ها بلند است یعنی تعداد بندهای شاخه­ها بیش از سه عدد است. در حالیکه در زیر راسته براکیسرا عموماً شاخک­ها سه بندی بوده و عضوی مو مانند به نام آریستا ( Arista) در انتهای بند سوم وجود دارد.
زیر راسته نماتوسرا از مهمترین حشرات بهداشتی هستند که در ذیل به تعدادی از خانواده­های آن اشاره می­کنیم:
خانواده کولیسیده ( Culicidae) انتشار جهانی دارد و همه مردم با این حشرات آشنا هستند. این حشرات خونخوار بوده و ناقل بیماری­های خطرناکی می­باشند. از جمله گونه­های این خانواده پشه­های آنوفل است که بیماری مالاریا را منتقل می­کنند.
خانواده تیپولیده ( Tipulidae) در واقع بزرگترین خانواده راسته دوبالان است که در طبیعت به وفور دیده می­شود و لاروهای آن‌ها از مواد آلی تغذیه می­کنند. حشرات کامل دارای پاهای بسیار بلند و شکننده­ هستند و گاهی وارد منازل می­شوند.
خانواده سیسی­دومئیده ( Cecidomyiidae) است که تعدادی از آنها گیاهخوار هستند واز آفات مهم به حساب می­آیند.
خانواده آفیدولیتس­آفیدومایزا ( Aphidoletes aphidomyza) است که شکارگر هستند و از حشرات مضر تغذیه می­کنند.
خانواده کایرونومیده ( Chironomidae) است که آبزی بوده از موجودات مختلف و منابع گیاهی در داخل آب تغذیه می­کنند.
گونه‌های زیر راسته براکیسرا که بیشتر بر روی گیاهان زینتی دیده می­شوند به سه گروه تقسیم شده‌اند:
1- آسیلومورفا Asilomorpha
2- مسکومورفا Muscomorpha
3- تابانومورفا ( Tabanomorpha)
- خانواده آسیلو مورفا ( Asilomorpha) : مگس هایی هستند که یک خانواده از آن‌ها به نام آسیلیده ( Asilidae) و دیگری رابر فلایز (Robber flies) است. این مگس­ها در واقع بسیار بزرگ و شکارگر هستند و در طبیعت از بسیاری حشرات حتی از زنجره­های بسیار بزرگ تغذیه می­کنند و جزء حشرات مفید می‌باشند.
آیا از مگس­های خانواده آسیلیده امروزه در مبارزه بیولوژیکی استفاده می­شود؟
از مگس­های خانواده آسیلیده بعنوان آفت بیولوژیک استفاده نشده است ولی بهرحال تعدادی از حشرات در طبیعت شکارگر هستند و در کاهش تمام جمیعت آفات نقش ارزنده­ای را ایفا می­کنند ولی بدلیل اینکه تمایل خاصی به تغذیه از یک گونه خاص ندارند عموماً از این‌ها در کنترل بیولوژیک استفاده نمی­شود.
- خانواده تابانو مورفا ( Tabanomorpha) : مگس­های این خانواده مثل خانواده تابانیده بر روی چهارپایان و احشام ایجاد بیماری می­کنند و در واقع مراحل لاروی خود را داخل بدن احشام اهلی و وحشی سپری می‌کنند و در داخل بدن احشام (مثل اسب و گوزن) بیماری­های خطرناکی را ایجاد می‌کنند.
- خانواده مسکو مورفا ( Muscomorpha) : مگس‌های این خانواده فوق­العاده مهم و بزرگ هستند. تعدادی از مگس­های این خانواده از گیاهان تغذیه می­کنند و تعدادی نیز مثل خانواده تاکینیده ( Tachinidae) از جمله مهم‌ترین دشمنان طبیعی آفات هستند لذا تعدادی از گونه­های این خانواده در کنترل بیولوژیک آفات مورد استفاده قرارگرفته است.
آیا از راسته مسکو مورفا خانواده­ای وجود دارد که گونه­های آن از آفات گیاهان زینتی محسوب بشوند؟
مهم‌ترین خانواده زیر راسته مسکو مورفا که آفت گیاهان زینتی بوده خانواده آگرومایزده ( Agromyzidae) است که تحت نام لیف ماینرز (Leaf miners) یا مینوز نام برده می­شود. مراحل لاروی این دوبالان در داخل پارانشیم برگ سپری می­شود و تخم­های خودشان را در داخل بافت گیاهان مختلف قرار می­دهند، و لارو آن‌ها در داخل پارنشیم برگ بین اپیدرم پشتی و اپیدرم زیرین تونل و گالری­هایی بشکل‌های مختلف ایجاد می­کنند. در تراکم­های بالا در روی هر برگ ممکن است حدود 20 لارو بتوانند رشد و نمو بکند.
از دیگر خانواده های راسته مسکومورفا خانواده تفراتیده (Tephritidae) است که گونه­های مختلف آن مثل سراتیتس کاپیتاتا (Ceratitis capitata) و رائگولیتیس پومونلا (Rhagoletis pomonella) از آفات مهم درختان میوه به حساب می­آیند.
همچنین خانواده آنتومیلیده ( Anthomyliidae) است که تعدادی از گونه­های آن از گیاهان تغذیه می­کنند. خانواده سارکوفاژیده ( Sarcophagidae) و کالیفوریده ( Calliphoridae) نقش تمیز کننده محیط را بعهده دارند. تعدادی از گونه­های خانواده کالیفوریده در روی احشام (مثل گاو و گوسفند) ایجاد بیماری‌هایی می­کنند که در مواردی منجر به مرگ آن‌ها می­شود، لذا برای کنترل آن‌ها در کشورهای آمریکایی از روش عقیم کردن نرها و رهاسازی آن‌ها استفاده شده ­است که نتایج خوبی به همراه داشته است.
خانواده تاکینیده ( Tachinidae) از دیگر خانواده­های مهم زیر راسته مسکومورفا است که همه گونه­های آن‌ها بدون استثناء پارازیت گروه‌های مختلف حشرات مثل لارو پروانه­ها بشمار می روند.
خانواده دیگر این زیر راسته اواستریده ( Oestridae) است که مثل خانواده تابانیده پارازیت چهارپایان اهلی می­باشد.

پروانه­ها (Lepidoptera)
پروانه­ها حشراتی هستند که تقریباً همه مردم آ‌ن‌ها را می­شناسند و دارای چهار بال هستند که سطح بال­ها بوسیله پولک پوشیده شده است. لارو همه گونه­های پروانه­ها به استثنا چند گونه محدود از گیاهان مختلف تغذیه می­کنند. تعدادی از گونه­ها در این راسته از آفات بسیار مهم درختان میوه و تعداد معدود دیگر در شرایط گلخانه­ای جزء آفات گیاهان زینتی به شمار می­روند.
برای شناسایی و تفکیک گروه‌های مختلف پروانه­ها، دو ویژگی مهم الف) رگ­بندی بال و ب) مکانیسم جفت­شدن بال­های جلو و عقب به هنگام پرواز قابل توجه است. رگ­بندی بال در پروانه­ها نسبتاً ساده و تعداد رگ­های عرضی و طولی کم است.
در پروانه­ها چهار مکانیسم برای جفت­ شدن بال­های جلو و عقب به هنگام پرواز وجود دارد که عبارتند از:
1- فیبولا (Fibula)
2- ژوگوم (Jugum)
3- فرنیلوم (Frenulum)
4- هیمورال اَنگِل (Humeral angle)
عمده پروانه­های روز پروازی که در طبیعت مشاهده می­شوند دارای مکانیسم هیمورال انگل هستند. لارو پروانه­ها بصورت­های مختلفی از گیاهان تغذیه می­کنند. تعدادی از آن‌ها آزادانه از قسمت­های مختلف گیاه مانند برگ، میوه یا گل تغذیه می‌کنند و یا در داخل شاخه و تنه درختان بافت چوبی گیاه را استفاده می‌کنند. تعداد معدودی از گونه­ها هم جزء آفات انباری هستند و در شرایط انباری از انواع خشکبار تغذیه می­کنند.
راسته لپیدوپترا به پنج زیر راسته تقسیم می­شود که عبارتند از:
1. زوگلوپترا (Zeugloptera) ؛ تنها پروانه­هایی هستند که دارای آرواره بالا می‌باشند. بنابراین توانایی تغذیه از مواد جامد مثل گرده گل‌ها را دارند و این ویژگی در سایر پـروانـه­هـا دیــده نمی­شـود. در ایـن زیـر راستــه خـانـواده میـکروپـتریـژیـده (Micropterygidae) حائز اهمیت است.
2. زیر راسته داکنونیفا (Dacnonypha) ؛ گرچه حشرات کامل دارای آرواره هستند ولی آرواره­هایشان غیرفعال است. در واقع گاله­های مربوط به هر یک از آرواره­های پایین بهم متصل ­شده و خرطوم را بوجود ­آورده‌اند که بوسیله آن از مواد مایع تغذیه می­کنند.
3. زیر راسته اکسوپوریا (Exoporia) ؛ در این راسته خانواده­ای به نام هیپالیده (Hepialidae) وجود دارد که از نظر شکل ظاهری شباهت به پروانه­های اسفینژیده (Sphingidae) دارد ولی لاروهای آن‌ها عموماً از ریشه گیاهان تغذیه می­کنند.
4. مونوتریزیا (Monotrysia)؛ تعدادی از گونه­های مونوتریزیا بصورت می‌نوز فعالیت
می­کنند. مهم‌ترین خانواده این زیر راسته استیگملیده (Stigmellidae) است که لارو­های آن از پارانشیم برگ­های گیاهان تغذیه میکنند.
5. بزرگترین زیر راسته دیتریسیا (Ditrysia)است؛ عمده پروانه­ها در این زیر راسته تقسیم‌بندی می­شوند که به تعدادی از خانواده­های آن اشاره می­کنیم:
خانواده تینیئیده (Tineidae) یکی از خانواده­های زیر راسته دیتریسیا است که عموماً لارو آن‌ها از منسوجات تغذیه می­کنند.
- لیونیتیده(Lyonetidae) و گراسی­لاریده (Gracillaridae) نیز می‌نوز هستند که لاروهایشان در بین اپیدرم فوقانی و زیرین برگ از پارانشیم برگ گیاهان تغذیه می­کنند.
- خانواده پیه­ریده (Pieridae) که در واقع روز پرواز بوده و جزء آ‌فات مهم کَلَم هستند. این خانواده دارای دامنه میزبانی نسبتاً وسیعی هستند و امکان فعالیت آن‌ها در شرایط گلخانه­ای روی محصولات گلخانه­ای وجود دارد.
- خانواده لیکینیده (Lycaenidae)؛ تعدادی از لاروهای گونه­­های این خانواده در لانه مورچه‌ها زندگی می­کنند. در واقع مورچه­ها تعدادی از جمعیت خودشان را در اختیار لارو این پروانه­ها قرار می­دهند و این‌ها هم از مراحل مختلف قبل از بلوغ مورچه­ها تغذیه می­کنند و تولید عسلک کرده که مورچه­ها از عسلک تولید شده توسط این لارو پروانه­ها تغذیه می­کنند.
* پروانه­های باتر فلای (Butterfly) یا پروانه­های روز
1- اسفینجیده (Sphingidae) تعدادی از گونه­های این خانواده در داخل کندو­های زنبــور عســل زندگی می­کنـند. گـونـه­ای بـه نــام اکـرونتیـا اوتـروپـوس (Acherontia atropos) جزء آفات مهم زنبور عسل به شمار می­رود. گونه­های دیگر این خانواده از گیاهان تغذیه می­کنند. ویژگی بارز لاروها داشتن شاخی در انتهای بدن می‌باشد که به شناسایی آن‌ها کمک می‌کند.
2- خانواده ساتورنیده (Saturnidae) شامل بزرگترین پروانه­های موجود در ایران می­باشد. گونه پر طاووسی گلابی بزرگترین پروانه­ای است که در ایران وجود دارد.
3- نیمفالیده (Nymphalidae)
4- ساتی­ رئیده (Satyridae)
5- پاپیلیونیده (Papilionidae)
6- دانائیده(Danaidae)
و تعدادی دیگر از خانواده­ها که لاروشان عموماً در روی گیاهان مرتعی و یا درختان میوه از برگ گیاهان تغذیه می­کنند. این پروانه‌ها جزء آفات هم محسوب نمی­شوند و تحت کنترل دشمنان طبیعی هستند.
بسیاری از پروانه­های روز پرواز جزء آفات مهم نیستند ولی تعدادی از پروانه­های شب پرواز تحت نام موس (Moths)در خانواده­های نوکتوئیده (Noctuidae) و پیرالیده(Pyralidae) از آفات بسیار مهم محصولات زراعی و گیاهی مختلف هستند
بطور کلی جمعیت موجودات بوسیله دو دسته از عوامل کنترل می‌شوند.
الف) عوامل طبیعی مثل سرما؛
ب) دشمنان طبیعی.
به همین دلیل در گذشته کشاورزان در زمستان زمین‌هایشان را آب می­دادند تا زمین یخ ببندد و بسیاری از شفیره آفات مهم که در داخل خاک زندگی می­کردند به این طریق از بین بروند.
از عوامل کنترل کننده دشمنان طبیعی لارو پروانه­ها عمدتاً زنبورهای براکلونیده (Braclonidae) و مگس‌های خانواده تاکی نیده (Tachinidae) می­باشند که از اهمیت زیادی برخوردارند

زنبورها یا بال غشائیان

­ هایمنوپترا (Hymenoptera)
راسته بال ‌غشائیان یکی از سودمندترین گروه‌های حشرات است. این راسته در برگیرنده تعدادی از گونه­های پارازیتوئید و شکارگر حشرات است که نقش ارزنده­ای در ایجاد تعادل جمعیت گونه­های مختلف دارد. هم‌چنین از مهم‌ترین گرده افشان­های گیاهان بوده و تعداد کمی هم گیاهخوار می‌باشند. این راسته از نظر بیولوژیک و زیست شناسی بسیار متنوع بوده و تعدادی از آن‌ها بصورت انفرادی زندگی می­کنند و تعداد دیگری هم دارای زندگی اجتماعی در سطوح مختلف هستند. عالی­ترین سطح زندگی در برخی از گونه­های این راسته مثل زنبورهای خانواده آپیده (Apidae) و زنبور عسل معمولی دیده می­شود.
گونه­های بالدار زنبورها چهار بال دارند که غشایی بوده و بال‌های عقب کوچک‌تر از بال‌های جلویی است و بوسیله قلاب­های بسیار ریزی به نام هامولی (Hamuli) به بال‌های جلو متصل می­شوند و سبب هماهنگ شدن بال‌های جلو و عقب به هنگام پرواز می­شوند.
زنبورها دارای دگردیسی کامل هستند و شفیره آن‌ها از نوع اکسریت (Exarate) یا آزاد است. در این نوع شفیره شاخک، پاها و بال­ها آزاد است و بنابراین شبیه به یک حشره کامل مومیایی شده بنظر می‌رسد. لاروها در تعدادی از زنبورها از نوع اروسی‌فرم (Eruciform) و در اکثر آن‌ها از نوع ورمی­فرم (Vermiform) هستند. لارو اروسی‌فرم زنبورها که مربوط به زیر راسته سیمفیتا(Symphyta) است از طریق بیش از پنج جفت پای کاذب شکمی یا پرولگ (Proleg) از لارو پروانه­ها تشخیص داده می‌شود.
زنبورها به دو دسته تقسیم می­شوند که عبارتند از :
1. سیمفیتا (Symphyta)
2. آپوکریتا (Apocrita)
سیمفیتا (Symphyta)

در زیر راسته سیمفتیا پای عقبی زنبورها در قاعده حداقل سه سلول بسته دارد بعلاوه یک شکم عریض که به قفسه سینه متصل می­شود. اکثر گونه­های این زیر راسته گیاهخوار هستند. در حالیکه در زیر راسته آپوکریتا شکم باریک شده و از طریق یک ساقه به قفسه سینه متصل می­شود و در بال عقبی­، بیش از دو سلول بسته وجود دارد. در ضمن اغلب شکارگر یا پارازیتوئید هستند و کمی هم گیاهخوار می‌باشند. اکثر گونه­های زیر راسته سیمفتیا خانواده­های متعددی در ایران دارند که در ذیل به آن‌ها اشاره می­شود:
1. آرژیده (Argidae)
2. پامفیلیده (Pamphilidae)
3. سفیده (Cephidae)
4. تنتتردینیده (Tenthredinidae)
5. زایلیده (Xyelidae)
6. اوروسیده (Orussidae)
بجز گونه­های خانواده اوروسیده که پارازتیوئید سوسک­های چوب‌خوار خانواده­های سرامبیسیده (Cerambicidae) و بپرستیده(Buprestidae) هستند، بقیه خانواده­های این زیر راسته گیاهخوار هستند. مثلاً در خانواده آرژیده گونه­ای به نام آرژ رزه (Arge rosae) از گل رز تغذیه می­کند که در شمال ایران انتشار دارد.
در خانواده سفیده گونه­هایی مانند سفوس ­سینکتوس(Cephus Cinctuse) و سفوس­ پیگمئوس (Cephus Pygmaeus) از غلات تغذیه می­کنند.
در خانواده تنتردینیده(Tenthredinidae) گونه­های کالیروآلی­ماسینا(Caliroa limacina) و هاپلوکامپابویس (Haplocampa brevis) در روی درختان میوه به عنوان آفت مطرح هستند. و از خانواده سریسیده در شمال ایران گونه­ای به نام سیرکس­سا (Sirex sah) بر روی صنوبر و نارون خسارت ایجاد می­کند. پس در زیر راسته سیمفتیا بجز تعداد معدودی از خانواده اوروسیده و بقیه خانواده­ها عموماً گیاهخوار هستند.

آپوکریتا (Apocrita)
زنبورهای خانواده آپوکریتا به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1. آکولئاتا(Aculeata) ؛ در این گروه تخم‌ریز به نیش تبدیل شده است. نیش یک مکانیزم دفاعی است که برای تزریق سم به بدن طعمه بکار می‌رود.2. پارازتیکا(Parasitica) ؛ در این گروه تقریباً اکثریت گونه­ها تخم‌ریز هستند و در واقع وظیفه تخم ریزی را بر عهده دارند.
از گروه آکولئا تا زنبورهای خانواده وسپیده (Vespidae) دارای زندگی اجتماعی هستند. گونه وپا اورینتالیس(Vepa Orientalis) در این خانواده، یک زنبور قهوه­ای رنگ بزرگ است. خانواده­های وسپیده و همچنین اسفیسیده (Sphecidae) که دربرگیرنده گونه­های انفرادی هستند تقریباً همگی شکارگرند و برای پرورش نوزادشان لارو انواع حشرات مخصوصاً لارو پروانه­ها را شکار می­کنند.
همچنین خانواده­های تیفیئیده (Tiphiidae) و اسکولوئیده(Scoliidae) پارازیت لارو کرم­های سفید ریشه، در داخل خاک هستند.
زنبورها چگونه پارازیت کرم­های سفید ریشه‌ای که در خاک فعالیت می­کنند، هستند؟
حشرات کامل زنبورها در خاک نرم نفوذ می­کنند و بدنبال لارو کرم‌های سفید ریشه می­گردند. پس از نیش زدن، آن‌ها را فلج کرده و بر روی لارو کرم سفید ریشه تخم‌ می­گذارند. بعد از خارج شدن لارو زنبور از داخل تخم، از بدن لارو کرم سفید ریشه تغذیه می‌کند.
زنبور پمپیلیده (Pompilidae) از گروه آکولئاتا شکارگر بوده و با به نوعی پارازیتوئید عنکبوت­ها می‌باشد.
زنبورهای بالا خانواده آپوایدا‌(Apoidea) از مهم‌ترین گرده ­افشان­های اختصاصی گیاهان هستند. که در این خانواده، بالا خانواده‌های متعددی از جمله خانواده مگاکلیده(Megachilidae) ، آنتوفوریده (Anthophoridae) ، آندرنیده (Andernidae)، هالیکتیده (Halictidae) و آپیده (Apidae) در ایران وجود دارند. از مهم‌ترین گرده افشان­های گیاهان هستند و سودی که از این حشرات به انسان می­رسد غیر قابل محاسبه است.
زنبورهای گروه پارازتیکا خانواده­های تریکوگراماتیده (Trichogrammatidae)، سیلونیده (Scelionidae) و می­ماریده (Mymaridae) پارازیتوئید تخم گروه‌های مختلفی از حشرات می­باشند. و در همین گروه خانواده­های براکونیده (Braconidae) و ایکنئومونیده (Ichneumonidae) پارازیتوئید گروه‌های مختلف حشرات محسوب می­شوند.
در خانواده براکونیده زیر خانوادهایی به نام آفی­دیئینه (Aphidiinae) وجود دارند که گاهی تحت عنوان خانواده آفی­دیئیده (Aphidiidae) از آن نام می­برند که همه گونه­های آن پارازیتوئید شته­ها و شپشک‌ها هستند.
مهم‌ترین دشمنان طبیعی آفات گلخانه­ای شامل شته­های خانواده­های انسیرتیده (Encyrtidae)، آفلینیده(Aphelinidae) ، ائولوفیده (Eulophidae) و در مواردی پترومالیده (Pteromalidae) می­باشند

کنه ها

کنه‌ها(Acari)
کنه­ها متعلق به زیر رده آکاری(Acari) بوده و به همراه رتیل­­ها و عنکبوت­ها رده (Arachnida) را بوجود می­آورند. کنه­ها یکی از بزرگترین گروه‌های بندپایان می­باشند که به فراوانی در طبیعت مشاهده می­شوند. حدود سی هزار گونه­ از این بندپایان در دنیا شناسایی شده­اند و تقریباً بیش از پانصد هزار گونه دیگر همچنان ناشناخته باقی مانده‌اند. اندازه کنه­ها متفاوت است مثلاً کنه­های خانواده تارسونمیده(Tarsonemidae) فقط چند میکرون و کنه‌های بسیار بزرگ خانواده ایکسودیده (Ixodidae) اندازه‌ای حدود صد میکرون دارند که در روی دام­ها از خون آن‌ها تغذیه می­کنند.
کنه­ها شامل گروه‌های آبزی و خشکی‌زی هستند. کنه­های خشکی‌زی در داخل خاک با جمعیت بسیار بالا دیده می­شوند و از مهم‌ترین بندپایان هستند. تعدادی از کنه­ها بخشی از زندگی خود را بصورت پارازیت می‌گذرانند و ممکن است انگل بندپایان یا مهره­داران باشند. البته تعداد کمی هم بصورت انگل داخلی در داخل بدن حشرات و مهره­داران فعالیت می­کنند.
تعدادی از کنه­ها شکارگر و پِرداتور(Predator) هستند و در داخل خاک روی گیاهان از سایر کنه­ها مخصوصاً از کنه­های گیاهخوار و تخم حشرات کوچک تغذیه می­کنند. به عبارت دیگر تعدادی از گونه­های شکارگر در داخل خاک از انواع حشرات کوچک و سایر کنه­ها، نماتودها و تخم مگس­ها تغذیه می­کنند و جزء موجودات بسیار مفید به حساب می­آیند .
تعداد زیادی از کنه­ها هم گیاهخوار هستند. با کلیسرهای نیرومندی که دارند بر روی گیاهان خراش­هایی ایجاد می­کنند و از کلروپلاست، مایع و شیره گیاهی تغذیه می­کنند. همچنین تعدادی از گونه‌های گیاهخوار در محیط‌های انباری از غلات، خشکبار و برخی دیگر از غده­های گیاهان زینتی تغذیه می­کنند.
کنه­های خانواده فیتوزئیده(Phytoseidae) شکارگر هستند که برای کنترل کنه­های گیاهخوار بر روی گیاهان زینتی در شرایط گلخانه­ای زندگی می‌کنند. هم‌چنین در بسیاری از نقاط دنیا بصورت تجارتی و انبوه تولید می­شوند و در گلخانه­ها رها سازی می­شوند. از نظر خصوصیات مورفولوژیک بدن کنه­ها از دو قسمت تشکیل شده است که عبارت است از:
1- گناتوزوما(Gnathosoma) یا قسمت جلویی که اعضای حسی، کلیسر­ها و پری‌پالپ‌ها را در بر می‌گیرد.
2- قسمت عقبی که ایدئوزوما(Idiosoma) نامیده می­شود پاهای کنه­ها را در بر می­گیرد. کنه­ها در مرحله‌ی بالغ چهار جفت پا دارند پری پالپ­ها عموماً دو تا پنج­بندی و کلسیر­ها سه‌بندی و پاها در اکثر کنه‌ها شش‌بندی هستند، ولی در برخی از کنه­ها پاها نیز به صورت دوهفت ‌بندی دیده می‌شوند.
بلندی­ پاها عبارت است از:
الف) کوکسا (Coxa) یا پیش ران؛
ب) تروکانتر(Trochanter) یا پس ران که ممکن است دو بندی باشد؛
ج) فیمور(Femur) یا ران؛
د) پاتلا(Patella) یا ژنو (Genu)؛
هـ) تی‌بیا (Tibia) یا ساق؛
ر) تارسوس(Tarsus) یا پنجه که در انتها به دو ناخن یا کلاو (Claw) و یک بالشک یا آلوریوم منتهی می‌شود.
دستگاه گوارش در کنه­ها به حشرات شباهت دارد و شامل بخش­هایی بوده که عبارت است از:
1. موس (Mouth) دهان؛
2. اِزوفاگوس (Oesophagus) یا سر؛
3. وِنتری­کولوس (Ventriculus) یا معده؛
4. هیند گات (Hind gut) یا روده عقبی؛
5. آنوس (Anus) یا مخرج .
سیستم تولید مثل در کنه­ها غالباً دو جنسی است و اکثر کنه­ها تخم گذار هستند گرچه تعدادی کنه زنده‌زا نیز مشاهده شده است.
تعدادی از کنه­ها بکرزا هستند که تولید نتاج نر و ماده می­کنند، البته در کنه­هایی مثل کنه تیترانیکوس اورتیکا (Tetranychus urticae) که از مهم‌ترین کنه­ها و نیز جزء آفات بسیار مهم گیاهان زینتی است بعد از جفت­گیری، تخم­های بارور تولید افراد نر و ماده می­کنند و تخم­هایی که بارور نشوند صرفاً تولید افراد نر خواهند کرد.
تنفس کنه­های کوچک جلدی است یعنی دستگاه تنفسی خاصی ندارند ولی سیستم تنفسی­ کنه­های بزرگتر تراشه­ای است و مانند حشرات، تراشه­ها به روزنه­های تنفسی به نام استیگمات(Stigmata) یا اسپراکل (Spiracle) منتهی می­شود.
براساس محل قرارگرفتن روزنه­های تنفسی، کنه­ها را به هفت راسته تقسیم می­کنیم:
1. آستیگماتا (Astigmata) یا بدون استیگمایان.
2. پروستیگماتا (Prostigmata) یا پیش استیگمایان.
3. مزوستیگماتا (Mesostigmata) یا میان استیگمایان.
4. نوتوستیگماتا (Notostigmata) یا پشت استیگمایان.
5. متاستیگماتا (Metastigmata) یا پس استیگمایان.
6. تتراستیگماتا (Tetrastigmata) یا چهار استیگمایان.
7. کریپتوستیگماتا (Cryptostigmata) یا نهان استیگمایان.
در زندگی کنه­ها سه مرحله بعد از مرحله رشد جنسی وجود دارد که عبارت است از:
الف) مرحله لاروی؛ کنه­ها در مرحله لاروی دارای سه جفت پا هستند به جزء کنه­های خانواده اریوفیده (Eriophidae) که تعداد پاهایشان کمتر است.
ب‌) مرحله پورگی؛ در اکثر کنه­ها شامل چند مرحله است و به آن‌ها پروتونیمف (Protonymph) و تریتونیمف(Tritonymph) اطلاق می­شود بعد از آن کنه­ بالغ تولید می­شود.
ت‌) اَدالت(Adlult) یا کنه بالغ.

راسته مزوستیگماتا (Mesostigmata)

راسته مزوستیگماتا در برگیرنده تعدادی از گونه­های پارازیت و شکارگر است. خانواده­های مهم شکارگر این راسته واروئیده(Varroidae) و درمانیسیده(Dermanyssidae) هستند. گونه­های خانواده واروئیده عموماً پارازیت زنبورهای خانواده آپیده(Apidae) مخصوصاً زنبور عسل معمولی یا آپیس­ملی­فر(Apis mellifera) می‌باشند که بوسیله پاهای خود به بدن زنبور متصل شده و از خونش تغذیه می­کنند.
در خانواده واروئیده گونه واروآ ژکبسونی (Varroa jacobsoni) دارای انتشار جهانی است و از آفات مهم زنبور عسل در ایران به شمار می­رود.
گونه­های خانواده درمانیسیده(Dermanyssidae) عموماً پارازیت پرندگان و پستانداران هستند و از خون آن‌ها تغذیه می­کنند.
خانوادهفیتوزئیده (Phytoseidae) در برگیرنده مهم‌ترین گونه­های شکارگر کنه­ها است که از کنه‌های گیاهخوار تغذیه می­کنند. از این خانواده گونه­هایی مثل فیتوزئولیس پرسیمیلیس ‍(Phytoseiulus persimilis) در جهان بصورت تجارتی تولید انبوه شده و در گلخانه­ها برای کنترل بیولوژیک گونه­های گیاهخواری مانند تترانکیده رها سازی می­شود.
* راسته متاستیگماتا (Metastigmata)
راسته متاستیگمتا (Metastigmata) با ایکسودیدا(Ixodida) در برگیرنده کنه­های دامی است که از خون دام و انسان تغذیه کرده و ناقل بیماری هستند. این راسته شامل دو خانواده ایکسودیده (Ixodidae) و آرگازیده (Argasidae) می­باشد که به ایکسودیده­ها راف‌تیکس یا کنه‌های سخت و به خانواده ارگازیده سافت­تیکس یا کنه­های نرم اطلاق می­شود.
* راسته آستیگماتا (Astigmata)
در راسته آستیگماتا(Astigmata) خانواده­های سارکوپتیده (Sarcoptidae) و پسوروپتیده (Pesutoptidae) ناقل بیماری­های مهمی مثل جرب یا گال بر روی پستانداران هستند. در این راسته تعدادی از گونه­ها مثل خانواده اکاریده(Acaridae) بر روی محصولات انباری از جمله غلات و خشکبار تغذیه می­کنند.
در همین راسته تعدادی از گونه­های جنس ریزوگلیفوس (Rhzoiglyphus)از غده­های گیاهان زینتی تغذیه می­کنند.

 راسته پروستیگماتا (Prostigmata)

راسته پروستیگماتا (Prostigmata) در برگیرنده برخی از مهم‌ترین کنه­های گیاهخوار است که به آنها پلنت فیدینگ اسپایدر مایت (Plant feeding spider mite) یا کنه­های تارتَن اطلاق می­شود. این کنه‌ها از گیاهان مختلف تغذیه می­کنند و تعدادی از گونه­های آن‌ها از مهم‌ترین آفات گیاهان به حساب می­آید.
راسته پروستیگماتا در برگیرنده سه خانواده مهم در روی گیاهان زینتی بوده که عبارت است از:
1. تترانیکیده(Tetranychidae)
2. تارسونمیده (Tarsonemidae)
3. اریوهیده (Eryohidae) در خانواده تترانیکیده گونه تترانیکوس ­اُرتیکه(Tetranychus urticae) یا کنه تارتَن دو لکه‌ای یکی از مهم‌ترین گونه­هاست که بر روی گیاهان زینتی در همه جای دنیا ایجاد خسارت می­کند.
این کنه تخم­های خودش را به قطر حدود 14/0 میلیمتر در روی سطح برگی گیاهان قرار می­دهد و همانند بسیاری از کنه­ها دارای چندین مرحله‌ی رشد از جمله تخم، لارو، پروتونیمف (Protonymph)، تریتونیمف (Tritonymph) و مرحله بالغ می­باشد.
در کنه­های نر عموماً انتهای شکم باریک و کشیده است در حالیکه در کنه­های ماده انتهای شکم تقریباً حالت گرد دارد. ماده‌ها با ترشح فرومون کنه‌های نر را به سمت خود جذب کرده و جفت­گیری می‌کنند. سپس کنه­های ماده شروع به تخم ­ریزی در سطح برگ گیاهان می­کنند. در 20 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی حدود 40-30 % هر کنه ماده در هر روز حدود 7 تا 8 تخم می­گذارد و با افزایش رطوبت نسبی محیط، میزان تخم­گذاری آن‌ها کاهش پیدا می­کند.
سیکل زندگی کنه­ها بر حسب دما بسیار متفاوت است. مثلاً در 30 درجه سانتی‌گراد دوره رشدی این کنه­ها حدود 4 الی 5 روز خواهد بود در حالیکه در 15درجه سانتی‌گراد دوره رشدی آن‌ها حدود 30 روز به طول می­انجامد.
کنه­ها بوسیله کلیسر­های نیرومندی که دارند از کلروپلاست و شیره گیاهان تغذیه می­کنند. لکه‌های زرد رنگی بر روی برگ­های گیاهان ایجاد کرده و در تراکم­های بالا باعث خشک شدن برگ­ها می‌شوند. بنابراین وقتی که جمعیت آن‌ها بر روی گیاهان افزایش پیدا کند به قسمت­های فوقانی بوته­ها و گل‌های زینتی مهاجرت می­کنند و تارهای زیادی را بوجود می­آورند، به همین دلیل به آن‌ها اسپایدر مایت (Spidermite) گفته می­شود.
در شرایط طبیعی عموماً زمستان گذرانی کنه­ها به صورت تخم است ولی در شرایط گلخانه­ای در تمام سال فعالیت بکنند.
* خانواده تارسو نمیده (Tarsonemidae)
خانواده تارسو نمیده (Tarsonemidae) در برگیرنده کنه­های بسیار کوچکی بوده که طول بدنشان عموماً حدود100 تا 300 میکرون است. پاهای عقبی­ این کنه­ها از سه جفت پاهای دیگر کوچک‌تر است. در کنه­های نر پاهای عقبی به اندام­هایی به نام کلایسر تبدیل شده که برای جفت­گیری از آن‌ها استفاده می‌شود.
یکی از مهم‌ترین کنه­های این خانواده در دنیا و هم‌چنین در ایران گونه تارسونموس پالیدوس (Tarsonemus pallidus) است که علی رغم اینکه دارای دامنه میزبانی وسیعی است در روی انواع گیاهان زینتی نیز فعالیت می­کند. با ایجاد لکه‌های نقره­ای رنگ بر روی گیاهان، باعث زخیم شدن برگ­ها و در مواردی باعث پیچیده شدن حاشیه برگ­ها می­شود.
این کنه‌ها تخم­هایشان را عموماً در روی جوانه­های گیاهی قرار می­دهند و در مواردی از باز شدن جوانه­های گیاهان و گل‌ها جلوگیری می­کنند. طول عمر هر نسل آن در شرایط طبیعی حدود 2 هفته می‌باشد.
تغذیه کنه­های خانواده اریوفیده از گیاهان باعث ایجاد گال­هایی در سطح زیرین برگ ‌آن‌ها می­شود و در داخل این گال­ها به تغذیه از گیاهان می­پردازند که به این ترتیب خساراتی به گیاهان وارد می‌کنند

سایت گیاهپزشکان