انبه
نام محلی: جش
نام فارسی: انبه
نام انگلیسی: Mango
نام علمی: Mangifera indica
انبه که به زبان عربی ((میخو)) نام دارد میوه ای ست خوراکی و خوشبو با طعم شیرین، بیضوی شکل و دارای هسته ای نسبتاً بزرگ. ارتفاع زیبای درخت انبه تا 10 متر می رسد. طعم انبه رسیده و تازه شبیه مخلوطی از طمعهای هلو و آناناس است و بسیار آبدار و خوشمزه می باشد. انبه ابتدا گس و بعد ترش شده و بر اثر زیاد ماندن بر روی درخت کم کم شیرین می شود. بیشترین مصرف میوۀ درخت انبه، تهیه ترشی است که این نوع ترشی اشتها آور بوده و با غذا سرو می شود. انبه نه تنها میوه خوشمزه ای است، بلکه غنی از ویتامین، املاح و آنتی اکسیدان است. دارای فیبر زیادی است ولی کالری و سدیم آن کم می باشد. ضمن آنکه فاقد کلسترول و چربی اشباع شده است. نصف یک عدد میوه انبه متوسط معادل یک واحد میوه است و 70 کالری انرژی دارد. برگ درخت انبه دارای نوعی ماده رنگی است که اگر حیواناتی مانند گاو آن را بخورند ادرارشان زرد رنگ می شود. از ادرار این حیوانات مادۀ زردی به نام ((پیوری)) به دست می آورند که در نقاشی کاربرد دارد. سابقه کشت انبه در ایران به 300 تا 400 سال قبل می رسد انواعی که امروزه در کشور کشت می شوند ارقامی هستند که از کشورهای پاکستان و هندوستان وارد شده انبه، به اسامی مختلف در مناطق نام گذاری شده اند. مناطق جنوب و جنوب شرقی شامل استانهای سیستان و بلوچستان، هرمزگان و منطقه جیرفت به عنوان مناطق مستعد برای تولید این محصول شناسایی شده اند. و امروزه انبه یکی از 3 تا 4 میوه مطلوب مناطق حاره به شمار می رود. انبه مهمترین عضو خانواده Anacardiacea است. مشخصه عمده بیش ترگونه های این خانواده، داشتن کانالهای رزینی و نیز در پاره ای از آنها ،شیره سمی و اشک آور وجود دارد که گاه عوارض شدید پوستی در انسان ایجاد می کند.
خواص غذایی – دارویی انبه
1- انبه رسیده طبیعت گرم و خشک و انبه نارس طبیعت سرد و خشک دارد.
2- دفع کننده اخلاط بوده و برای رفع بواسیر سودمند است.
3- انبه یکی از منابع غنی ویتامین ((آ)) است. همچنین دارای مقادیر کافی ویتامینهای ((ث)) و ((ب)) پتاسیم، کلسیم و آهن است. ویتامین ((آ)) موجود در انبه برای تقویت بینایی، حفظ سلامتی دندانها، پوست، استخوان، غشاهای مخاطی و بافتهای نرم بدن بسیار موثر می باشد.
4- انبه جزو میوه هایی است که سرشار از کارتنوئیدهایی از نوع کریپتوگزانتین است. وجود مقادیر بالای کریپتوگزانتین در خون به میزان قابل ملاحظه ای احتمال بروز سرطان رحم را کاهش می دهد و دریافت منظم این میوه از عود مجدد این بیماری جلوگیری می کند.
5- مصرف ترشی انبه به دفع سنگ کلیه و مثانه کمک می کند.
6- میوه انبه در معالجه اسهال بسیار مفید است.
7- انبه دهان را خوشبو کرده و رنگ چهره را باز می کند.
8- انبه بسیار مقوی بوده و تقویت کننده جسم و روح است.
9- ادرار آور است از این رو در دفع سموم بدن تأثیر دارد.
10- انبه دارای مقدار زیادی اسید گالیک است بنابراین دستگاه گوارش را ضد عفونی و تمیز می کند.
11- انبه تمیز کننده خون می باشد.
12- حرارت بدن را کاهش می دهد و تب را پایین می آورد.
13- خوردن انبه، سردرد، تنگی نفس و سرفه را از بین می برد.
14- عطش را بر طرف کرده و برای چاق شدن افراد لاغر مفید است.
15- مربا و ترشی انبه برای تقویت معده سودمند است.
خواص غذایی – دارویی درخت انبه
1- هسته انبه برای معالجه سرماخوردگی مصرف می شود و سرفه های سخت را درمان می کند.
2- مغز هسته انبه، کرم کش و ضد اسهال است.
3- همچنین برای تسکین آسم و تنگی نفس مفید است.
4- هسته انبه ضد استفراغ و حالت تهوع می باشد.
5- گل انبه سرد و خشک است و اسهال را دفع می کند.
6- چنانچه برگ درخت انبه را مانند حنا به کار برید، برای بلند شدن موی سر و سیاه کردن رنگ آن موثر است.
7- برای بر طرف کردن ریزش مو، آب برگهای درخت انبه را روی سر بمالید.
8- جهت تقویت دندان لثه، دم کرده برگ درخت انبه را مزمزه کنید.
9- پوست میوه انبه دارای 15 تا 18 درصد تانن است و مصرف یک قاشق چایخوری پوست کوبیده آن دو بار در روز برای اسهال مفید است.
تذکر
1- انبه نارس تولید کننده بلغم و سودا در بدن می باشد.
2- انبه چون گرم است برای گرم مزاجان مناسب نیست و این اشخاص باید آن را با سکنجبین بخورند.
3- هضم انبه برای بعضی از افراد سخت است و ممکن است خارش و دمل نماید از این رو بهتر است همراه آن زنجبیل بخورند.
4- مصرف انبه بخصوص ترش آن با معده خالی، ایجاد ناراحتی معده می کند. بنابراین بهتر است آن را بعد از غذا و ترشی آن را همراه غذا میل کرد.
5- بهتر است پوست انبه را قبل از خوردن جدا کنید، زیرا بعضی افراد نسبت به آن حساسیت دارند.
تهیه و تنظیم: محبوبه بهرام مصیری
منبع: مجله ی روزهای زندگی – سال چهاردهم – پانزده فروردین 1387
برای بزرگنمایی عکس ها بر روی هر عکس کلیک کنید
خصوصیات گیاه شناسی
متوسط ارتفاع درختان انبه بین 10 تا 30 میلی متر بوده است. تنه اصلی مستقیم و استوانه ای به قطر cm100-75، است پوست آن به رنگ خاکستری قهوه ای با شیارهای سطحی طولی و یا مشبک حاوی قطرات رزین است. شاخه ها مدور و صاف بوده و به رنگ سبز مایل به زرد و تیره می باشند. برگها به طور متناوب روی شاخه ها قرار می گیرند. سطح بالایی برگها سبز تیره و سطح زیرین آن ها سبز مایل به زرد است و طول آن ها از 40- 10و عرض آن ها بین cm 20-10 می باشد. گلها کاملاً کوچک وبه طول mm 8- 6 می باشد و روی گل آذینی به طول cm 60-16 قرار می گیرد. به طور معمول دو میوه بر روی هر گل آذین محصول خوبی به شمار میرود. گرده افشانی در انبه توسط حشرات و باد صو رت می گیرد. بنابراین انبه گیاهی دگر گشن است که هم گل های کامل و هم گلهای نر تولید می کند.
پراکنش جغرافیایی
منشاء اصلی انبه را شمال شرقی هند، شمال برمه، مالزی و احتمالاً سیلان دانسته اند. در قرن شانزدهم توسط پرتغالیها به دنیای غرب (قاره آمریکا ) برده شده و امروزه در مناطق بسیار گستردهای از هند، اندونزی، فلوریدا، هاوایی، مکزیک، آفریقای جنوبی، مصر فلسطین اشغالی، برزیل، کوبا، فیلیپینو پاکستان و در ایران در نواحی جنوب شرقی کشت و پرورش یافته است.
خواص درمانی
برگ انبه اثر قابض و گلهای آن اثر اشتها آور دارد و در رفع ترشحات زنانگی (ترشحات مهبلی )موثر است. بعلاوه در درمان نارسایی های مضمی منشاء صفرا که با عوارضی نظیر تلخی دهان و یبوست همراه است موثر واقع میکردد و میوه نارس آن طعم گس ،ترش و ناپسند دارد تصفیه کننده خون است میوه رسیده طعمی مطبوع دارد. با مصرف آن پوست بدن لطافت پیدا می کند. برای دانه اش اثر ضد استفراغ و برای روغن دانه اثر رفع درد معده قائل اند. پوست درخت انبه اثر بند آورنده خون و اسهال را رفع می کند از پوست درخت انبه نوعی عصاره نیز تهیه می شود.
ترکیبات شیمیایی
پوست درخت انبه دارای 15 تا 18درصد تانن است. از ادرار چهار پایانی مانند گاو که از برگ این درخت تغذیه می نماییند مادهء رنگی زرد ی بنام پیوری بدست می آورند که در نقاشی مصرف دارد این ماده شامل 40 تا 60 درصد اسید اگزانتیک و محتوی اسید بنزوئیک، اسید سیتریک و چربیزیاد و نشاسته ، اسید مالیک، کلسیم، فسفر، آهن و منبع غنی از ویتامین های a ، b ، c بوده و حدود 1% نیز پرو تئین دارد.
نیازهای اکولوژیکی
اقلیم: آب و هوا اثر زیادی بر انبه دارد. بهترین اقلیم برای کشت و رشد انبه، شرایطی است که یک فصل خشک مشخص در زمان شکوفه دهی و رسیدن میوه داشته و دارای باران سالیانه بین mm1800 -1250داشته باشد. در صورت کمبود باران، آبیاری ضروری است. تحمل این درخت به سرما کم است و به طور کلی، متوسط دمای کمتر از 15 درجه مانع رشد و نمو آن بوده و سرما ی زیر صفر را بیشتر از چند ساعت تحمل نمی کند. انبه به اختلاف زیاد دمای شب و روز نیز حساس است و لذا در مناطق گرمسیری، رشد و نمو آن به ارتفاع زیر 600 متر و در منطق نیمه گرمسیری به نواحی مسطح دریا محدود است.
خاک: انبه در انواع گوناگونی از خاکهایی که زهکشی مناسبی داشته باشند، رشد می کند. این درخت به فضای زیادی برای رشد و گسترش ریشه نیاز دارد، و لذا خاکهای کم عمق برای آن مناسب نیستند. به لحاظ نوع خاک، خاکهای شنی- لومی و نیمه سنگین مناسب تر بوده و خاکهای سنگین، شنی سبک و دارای املاح نمکی و یا حالت ماندابی، نا مناسب می باشند زهکشی به خصوص در اوایل دوره رشد ضروری است و به طور کلی سطح آب زیر زمینی نبایستی از عمق m 5/2- 8/1 بالا تر باشد. مناسب ترین PH خاک برای کشت انبه بین 5/5 تا 7 می باشد.
ارقام اصلاح شده
حتی در هند و چین که میلیونها درخت و نهال انبه وجود دارد اصلاح و انتخاب این درخت در مراحل ابتدایی است. گونه Mangifera indica ویژگیهای چند جنینی را نشان می دهد که در آنها جنین (غیر لقاحی) توسط بافت خودش (که به دور جنین Zygotic در بذر نمو یافته وجود دارد.) تشکیل می شود. نهالهای انبه باید رشد کنند تا اندازه میوه نشان دهد که جنین بارور شده در هر تخم از بین رفته است یا نه؟ در همین راستا، درصد چند جنینی، براساس واریته یا نژاد و همچنین شرایط محیطی در طول دوره گل دهی یا ریشه میوه، متفاوت است. برای کشت انبه از ارقام مهم و مشهور ذیل استفاده می شود:
رقم (نگو): Ngow دارای میوه های کشیده با رنگ زرد و کیفیت خوب که از ارقام مشهور صادراتی است.
رقم (بو ریبو): Boribo دارای میوه های بزرگ و کشیده به رنگ نارنجی با کیفیت خوب و مناسب برای کنسرو شدن و از ارقام پر محصول می باشد.
رقم (بتاوی): Batawi دارای میوه های خیلی بزرگ و گرد به رنگ سبز زیتونی و با کیفیت خوب می باشد.
رقم (اپل ): Apple دارای میوه های گرد و به رنگ نارنجی زرد تا قرمز متغیر بوده و از ارقام خوب صادراتی است.
رقم (دو دو): Dodo از ارقام پر محصول ولی میوه ها تا حدودی فیبری هستند.
ضمنا از ارقام Harries ، Peac h و Sabre برای کشت در شرایط آب و هوایی خنک تر و در ارتفاعات 1800 متری استفاده می نمایند که رشد و نمو مناسبی دارند.
تکنیکهای زراعی
تکثیر: بذرهای انبه به دو صورت چند جنینی و تک جنینی مشاهده می شوند. بذر چند جنینی پس از کاشت، تولید چند نهال می نمایند که به جزء یکی بقیه به لحاظ صفات، کاملاً شبیه پایه مادری هستند. اما از انجایی که نهال حاصل از بذر تک جنینی به لحاظ صفات، شبیه پایه مادری نیستند، استفاده از تکثیر غیر جنینی ضروری است. انواع مختلفی از پیوند در انبه استفاده می شود که شامل پیوند مجاورتی، پیوند جوانه چوبی، پیوند جانبی زیر پوست، پیوند شکمی، پیوند جانبی با حذف پوست پایه می باشد.
کاشت مستقیم و خزانه
آماده سازی زمین: برای کاشت بذر، آنها را در خزانه در ردیفهایی به فاصله 30 سانتی متر و با فاصله 15 سانتی متر، از هم در عمق 60 سانتی متر به نحوی می کارند که نوک جوانه هسته رو به بالا باشد. برای خزانه از خاکهای رسی متوسط یا سیلت به همراه کود های عالی استفاده می شود. استفاده از کودهای ازتی به صورت سولفات آمونیوم در خزانه توصیه شده است. معمولاً بذرهای انبه قوه ی نامیه خود را ظرف مدت 4 هفته از دست می دهند. بذر بعد از کاشت در خزانه بعد از 3 هفته جوانه می زنند. حدود 6 هفته تا دو ماه پس از سبز شدن، نهالهای انتخابی را به گلدانی منتقل می کنند که حاوی خاک، شن و کود سبز است البته به جای گلدان از کیسه های پلاستیکی نیز می توان استفاده نمود.
کاشت غیر مستقیم
انتقال نهال باید در شروع فصل بارندگی انجام گیرد. درختان پیوندی رادر سطح 12 در 12 متر و درختان غیر پیوندی را باید در سطح 14 در 14 متر کشت نمود. عمق چاله ها یک متر و طول و عرض چاله هم یک متر باشد. خاک سطح الارض و تحت و الارض از هم جدا کرده و سپس خاک سطح الارض را با یک حلب 20 لیتری از کود حیوانی مخلوط نموده و چاله را از این محلول پر کرده و خاک اطرف گیاه را با پا سفت می کنند و از خاک تحت الارض برای حلقه دور درخت استفاده می کنیم.
کودها و مواد غذایی مورد نیاز
برای رشد و نمو مناسب گیاه باید هر سال از کود های شیمیایی استفاده نمود. میزان مصرف کود شیمیایی در سال اول بعد از کاشت گیاه بوده و در سالهای بعد هم زمان با شروع فصل بارندگی خواهد بود. همچنین مصرف کودهای ازتی قبل از شکوفه دهی درخت در تثبیت میوه موثر است. معمولاً میزان مصرف کود شیمیایی نیترات آمونیوم همراه با کلسیم به شرح ذیل می باشد. سال اول 50 گرم؛ سال دوم 100 گرم؛ سال سوم 150 گرم؛ سال چهارم 200 گرم. اگر کمبود پتاس در خاک وجود داشته باشد می توان از کود شیمیایی مرکب با ترکیب 18-15-12به جای کود فوق استفاده نمود. در این صورت 100 گرم برای هر درخت در سال اول و 150 گرم در سال دوم و 200 گرم در سال سوم توصیه می شود. در سالهای بعد با توجه به وضعیت پتاس خاک باید میزان مورد نیاز افزایش یابد. کاربرد محلولهای حاوی ریز مغذی شامل مس، روی، منگنزوبر مفید است. این کار بهتر است که در سالهای اول کاشت سه بار در سال و در مورد بر، یک بار در سال و در سالهای بعد حداقل یک بار در سال صورت گیرد. بهترین زمان برای مصرف کود حیوانی اوایل اذر و دی ماه و مصرف کود های ازته و فسفره در اواسط بهمن ماه موثرترند. موسسه میوهای گرمسیری میزان مصرف کودهای NPK را برای درختان بارور (680-185-730) گرم در سال توصیه نموده اند.
آبیاری
آبیاری درختان انبه بستگی مستقیم به شرایط آب و هوایی و میزان بارندگی دارد. در مناطقی که بارندگی کافی است، نیاز به آبیاری درختان مسن بسیار کم است. به طور کلی برای دوره های اولیه دو تا سه ماه پس از کشت، آبیاری سه بار در هفته صورت می گیرد. در دوره های بعد آبیاری در تابستان یک بار در هفته و در زمستان هر دو هفته یک بار انجام می شود.درختان مثمر دو تا سه بار در ماه آبیاری می شوند. در دوره 2 تا 5/2 ماهه قبل از گل دهی از آبیاری اجتناب می شود. این کار رشد سبزینه ای را دچار وقفه کرده و در نتیجه باعث گل دهی بهتر می شود بنابراین در زمان گل دهی نیز باید از آبیاری اجتناب کرد و در صورت لزوم یک آبیاری سبک پس از دوره مذکور و قبل از شکوفایی گلها انجام می گیرد. پس از تثبیت میوه ها، آبیاری بایستی به طور مستمر انجام شود.
عملیات داشت و مرا قبت های زراعی
هرس: درخت انبه به صورت گنبدی شکل و تا حدود زیادی متناسب رشد می کند و لذا به هرس زیاد نیاز ندارد. با یک برنامه هرس می توان گسترش متوازن شاخه ها و امکان استفاده حد اکثر از سطح برگها را فراهم کرد. شاخه های ضعیف، خشک، بیمار و آفت زده و یا رو به داخل که همیشه در سایه هستند را بایستی جدا کرد. در سال اول نهال را تا ارتفاع یک متر قطع می کنند تا اسکلت تاج درخت شکل گیرد در سال دوم، 4 تا 5 شاخه که بین آنها در فضای مناسبی باشد انتخاب می کنند تا شاخه اصلی درخت را تشکیل دهد و شاخه های دیگر را قطع می نمایند.
آفات و بیما ریهای انبه
از مشهور ترین آفات انبه می توان به مگس های میوه، شپشک، زنجره انبه اشاره نمود. مگس میوه انبه Dacus zonatus بزرگترین آفت انبه می باشد. خسارت این افت از طریق تخم گذاری در درون میوه و رشد لاروها در داخل آن می باشد. درجه حرارت 5/23 درجه به مدت یک ماه یا کمتر اثر منفی روی جمعیت آفت دارد. در مبارزه شیمیایی از سموم مختلف حشره کش و در مبارزه تلفیقی استفاده از تله های فرمونی پیشنهاد شده است. مهمترین بیماریهای انبه شامل موارد زیر است:
آنترا کنوز (Anthracnose): که علائم آن به صورت خشک شدن حاشیه برگها، ریزش برگ و خشکی شاخه ها، پژمردگی و ریزش شکوفه ها است. عامل این بیماری Coletotrichum gloesporioides معرفی شده است. برای کنترل این بیماری توصیه می شود تا خاک باغها هنگام احداث از نظر آلودگی به قارچ نامبرده مورد بررسی قرار گیرد. باید بقایای میوه محصولات آلوده را برای جلو گیری از پیشرفت و گسترش بیماری و هچنین به درختان مبتلا کود کافی و مناسب داده شود. در مبارزه شیمیایی استفاده از قارچ کش هایی مانند Captan و یا قارچ کش های حاوی مس قبل از زمان گل دهی تا مرحله برداشت توصیه شده است.
سفیدک پودری (Powdery mildew ): خسارت این قارچ عمدتاً بر روی گلها بوده و علاوه بر آن برروی شاخه ها و شکوفه ها نیز آسیب وارد می نماید. که معمولاً منجر به ریزش گلها می شود گسترش این قارچ اغلب در هنگام بارانهای سنگین صورت می گیرد. برای مبارزه شیمیایی توصیه شده از مرحله شروع گل دهی تا تثبیت میوه، هر دو هفته یک بار با استفاده از قارچ کشهایی مانند Dinocap سمپاشی صورت گیرد.
بیماری Mango malformation: در اثر این بیماری تشکیل گل صورت گرفته و در نتیجه میوه تشکیل نمی شود.
برداشت
درخت انبه از سال چهارم یا پنجم بعد از کاشت شروع به میوه دادن می کند و بعد از 8 سال میزان تولید آن افزایش می یابد در 20 سالگی به رشد کامل می رسد هر درخت باید در سال بین 200 تا 500 عدد میوه تولید نماید بعضی از ارقام در سال می توانند 100 عدد میوه تولید نمایند. معمولاً از گل دهی تا زمان رسیدن میوه ها 3تا 6 ماه طول می کشد. برداشت میوه ها با تغییر رنگ آن از سبز به زرد شروع می شود میوه ها را باید در فواصل زمانی معین برداشت نمود میوه ها را به آرامی در دست گرفته و می چینند و سپس بسته بندی می نمایند میوه ها همراه با 5 الی 10 سانتی متر از دم چیده می شود برای حمل و نقل و صادرات میوه باید دم میوه ها را 2 سانتی متر کوتاه نموده و شست و شو داده تا مواد زائد و بقایای سم از بین برود و سپس در جعبه قرار دهند. برای جلوگیری از شکستن شاخه های درخت در زمان برداشت از نرد بان یا بالا برها باید استفاده نمود.
بسته بندی
برای بسته بندی این محصول در کارتن باید نکات ذیل را رعایت نمود:
. کف کارتن از نوع مقوای سه لای سنگین و در آن ترجیحاً تلسکوپی باشد و از انواع دای کاتی در دار نیز می توان استفاده نمود.
. کارتن های مورد استفاده تمیز، نو، خشک و عاری از بو بوده و اثر نا مطلوب روی سطح خارجی یا کیفیت میوه نداشته باشد.
. در کارتن های 5 کیلویی به صورت یک ردیفه با استفاده از شبکه های سلولزی بین میوه ها بسته بندی شود.
شرایط حمل
میوه انبه باید یک هفته قبل از رسیدن کامل چیده شود و در حرارت 9 درجه سانتی گراد با رطوبت نسبی 90-85 %با ماشین یخچال دار حمل شود.
برای نگهداری انبه در انبار باید شرایط زیر رعایت گردد:
کارتن های میوه باید به طور منظم به نحوی در انبار قرار داده شوند که جریان هوا بین آنها آزادانه برقرار باشد.
۱- رطو بت نسبی انبار 90 -85 %و حرارت آن 20-16 درجه سانتی گراد باشد.
۲- در صورت رعایت شرایط فوق میوه را به مدت 21-14 روز می توان در انبار نگهداری نمود.
عملکرد و مقدار تولید در هکتار
تولید جهانی انبه در سال 2000 حدود 28848496 تن بوده است که سهم قاره های آسیا،آفریقا،آمریکای شمالی و مرکزی،آمریکای جنوبی و اقیانوسیه هر کدام به ترتیب 12/،17/3،5/7، 2/81 درصد بوده است. قاره آسیا بزرگترین تولید کننده انبه در جهان است. سطح زیر کشت انبه در چابهار بالغ بر160هکتار است که از این مقدار حدود 86 هکتار آن بارور است میزان برداشت میوه به صورت نارس و سبز انجام می شود و علاوه بر مصرف داخلی عمدتاً به استان هرمزگان برای تهیه ترشی انبه صادر می شود. استان هرمز گان با بیشترین سطح زیر کشت معادل 1450 هکتار (867 هکتار بارور و 583 هکتار نهال) و تولید متوسط 90 تن در هکتار مقام اول و استان سیستان و بلوچستان با سطح زیر کشت معادل 360 هکتار (280 هکتار بارور و 80 هکتار نهال) و تولید متوسط 17 تن در هکتار مقام دوم و شهرستان جیرفت در استان کرمان نیز با داشتن حدود 30 هکتار در رده سوم قرار دارد.
منبع:golchinshode.blogfa.com