شته و طرز مبارزه با آن

Phylloxera
(Filoksera)

شته‌ها بعلت وسعت دامنه میزبانهایشان حشره‌های معروفی هستند. دو گونه اصلی آنها جزو آفات مهم گیاهان زینتی در گلخانه‌های آلاسکا بحساب می‌آیند. یکی شته سبز هلو (Myzus Persicae) و دیگری شته خربزه و سیاه (Aphids gossypii)
اختلافهای منطقه‌ای معمول هستند. در قسمتهای مختلف آلاسکا مقاومت شته‌ها در برابر حشره‌کش‌ها، ترجیحات محصول و فعالیتهای فعصلی متفاوت است. استراتژی‌هایی که در برخی مناطق آلاسکا انجام می‌گیرد ممکن است در سایر نقاط ایالت مؤثر نباشد. شته‌ها توانایی تولید مثل بطریق Parthen ogenesis (کلونی ماده) را دارند.
ماده‌ها از ماده‌ها بوجود می‌آیند و هر ماده جدید توانایی تولید 100ـ50 شته جدید را دارد که این شته‌های جدید ظرف 10ـ7 روز قابلیت تولید مثل را بدست می‌آیند. این تعداد حشره می‌تواند قبل از عکس‌العمل ما همه جا را فرا گیرد.

مقاومت به آفتکش‌ها
IPM در آلاسکا در سرتاسر صنعت گلخانه، مقاومت شته‌ها را به آفتکش‌ها ثبت کرده است. شبته‌ها به راحتی می‌توانند مقاومت به آفتکش‌ها را توسعه دهند. شته‌ها بصورت ژنتیکی به تعداد مساوی حشره ماده تولید می‌کنند و به آنها مکانیسمهای مقاومت در برابر آفتکش‌ها را می‌دهند. و این بسته‌ها بر روی دامنه وسیعی از میزبانها زندگی می‌نمایند. مقاومت به آفتکش‌ها تقریباً همیشه در گلخانه‌های آلاسکا وجود دارد.
مقاومت شته‌ها به آفتکش‌ها بعلت کاربرد غلط و یا بیش از حد بوجود می‌آید. هرچه به میزان بیشتری از حشره‌کش استفاده شود مقاومت بیشتری در شته‌ها بوجود می‌آید. هرگز دوز را افزایش ندهید. برای مثال با از بین بردن شته‌های حساس مستعد، یک مقاومت غیر قابل مشاهده‌ای بوجود می‌آید که باعث تشکیل جعمیت بزرگتری از شته‌ها می‌شود. در نتیجه حشره‌کشهایی که در یک مقطع زمانی جمعیت بزرگی از شته‌های مستعد را از بین می‌برد دیگر برای حشرات باقیمانده اصلاح شده و اکثر نژادهای آن شته کاربردی ندارد.
صاحبان گلخانه اغلب مقاومت به شته‌ها را غیر عمدی و با کاربرد نادرست بیش از اندازه مسموم بوجود می‌آورند.
IP در آلاسکا اغلب مورد نیاز کشاورزان ناامید قرار می‌گیرد زیرا که تلاش آنها اغلب برای مقابله با شته‌ها کاربردی ندارد. ما متوجه می‌شویم که در این طور شرایط مقاومت زیای در شته‌ها وجود دارد. روشهای سنتی کنترل شته بهیچ وجه در چنین شرایطی مؤثر نیستند. بنابراین یک روش ترکیبی شامل مبارزه شیمیایی انتخابی، مبارزه غیر شیمیایی و کنترل بیولوژیک بهترین روش برای مدیریت شته می‌باشد.
اگرچه اقدامات پیشگیرانه می‌تواند در تأخیر حمله مگس سفید تأثیر داشته باشد اما کشاورز باید فرض کند که گلخانه عاقبت به این آفت مبتلا خواهد شد و باید آمادگی اقداماتی جهت کنترل در زمان مناسب را داشته باشد.

کنترل بیولوژیک
گونه‌های پارازیت مختلفی در هاوایی ظاهر می‌شود. معمولترین گونه‌ها Prospaltella transuena Timberlake و Encarsia Formosa Gahan. گونه‌های دیگر عبارتند از:
Aleurodophilus Pergandiellus(Howard) و Eretmocerus nr.haldemani Howard گونه‌های Encarsia Formosa و Encarsia Versicolor Giraut پارازیت‌هایی هستند که مناسب با کنترل در شرایط گلخانه‌ای می‌باشند.
حشرات ماده Encarsia در بدن مگس سفید جوان یک عدد تخم می‌گذارد. در نتیجه لارو پارازیت محتویات درونی میزبان را (مگس سفید) خراب و نابود می‌کند و تنها چیزی که از میزبان باقی می‌ماند فقط Exoskeleton (پوشش خارجی بدن) است. (یک نشانه مطمئن و آشکار از اینکه پارازت در حال توسعه است تغییر رنگی است که دو هفته پس از تخمگذاری زنبور پارازیت در بدن لارو اتفاق می‌افتد. بدین صورت که رنگ پوست مسن آخر لاروی سیاه می‌شود). زمانی که زنبور کاملاً رشد یافت، سوراخی در پوشش خارجی لارو و مگس سفید ایجاد می‌کند و بیرون می‌آید.
برای افزایش احتمال موفقیت کنترل بیولوژیک مگس سفید گلخانه می‌بایست به چندین نکته مهم توجه کرد. اکثر حشره‌کشها (شامل حشره‌کشهای Residues) زنبورهای Encarsia را می‌کشد. استفاده از حشره‌کش‌ها می‌بایست حداقل 2ـ1 هفته قبل از بکارگیری پارازیت‌ها متوقف شود.

پیش‌آگاهی و ردیابی
بازدید و بازرسی بصری الزامی است. بازرسی‌های مکرر برای یافتن فعالیتهای اولیه شته در میان گیاهان باید انجام شود. بازرسی‌های تصادفی گیاهان در قسمتهای داخلی و یا بیرونی متکانهای مشخص، جستجوی جوانه‌های گل، قسمتهای انتهایی رشد گیاه و قسمتهای زیرین برگهای پایینی گیاهان.
فعالیت حشره را در نوع مرحله رشد گیاه را یادداشت نمایید. شته‌ها در برخی از محصولات به مراحل مشخصی از رشد حمله می‌کنند، بعنوان مثال در سوسن در مرحله بسته بودن جوانه‌ها اتفاق می‌افتد. اگر هجومی از طرف شته‌ها اتفاق افتاد حتماً‌ به مرحله رشد محصول توجه نمایید و در دفعات بعدی کاشت این محصول آمادگی لازم را جهت مبارزه در همان مرحله از رشد گیاه داشته با شید.
اگر عسلک و باقیمانده پوسته بدن حشرات مشاهده شد، مشخص می‌شود که هجوم بطور کامل صورت گرفته. در مراحل آخر هجوم، شته‌ها پوسته خود را روی سطح برگ باقی می‌گذارند و همچنین عسلک سختی را از خود ترشح و روی شاخ و برگ گیاه قرار می‌دهند که باعث بد منظره شدن گیاهان می‌شود. پی بردن و یافتن اولیه هجوم آفت می‌تواند مشکل باشد. شته‌ها از جوانه‌ها، گلها و سطح زیرین برگهای پایینی گیاهان تغذیه می‌کنند. شته سبز هلو دارای رنگ سبز کمرنگ هستند بهمین دلیل شناسایی و تشخیص آنها زمانیکه در روی گیاه قرار دارند، مشکل است.
حشره‌های بالغ بالدار غیر منتظره ظهور می‌یابند. شته‌های بالغ بالدار در گلخانه پرواز می‌کنند و از علفهای هرز بیرونی خود را به صورت محصولات می‌رسانند. شته‌های بالغ بالدار را می‌توان بوسیله کاتهای چسبنده زرد، منافذ و درها، شکار و Monitor رد.
در گلخانه اکثر شته‌ها ماده بدون بال هستند. اکثر شته‌های گلخانه بدون بال هستند، بنابراین کاتهای چسبنده در زمانی که هجوم شروع شده است، ارزش کمی دارند.

کنترل بیولوژیک شته‌ها
موجودات زنده مدتهاست که برای کنترل موفق گلخانه‌های شته در آلاسکا مورد استفاده قرار گرفته‌اند. نکته کلیدی برای موفقیت مبارزه بیولوژیک عبارتند از تشخیص بموع و زودهنگام آفت، پیشگیری از انتشار و ایجاد جمعیت حشرات مفید که اثر زیادی در روی کنترل جمعیت شته‌ها دارد.

پارازیتهای شته
بسیاری از زنبورهای micro – hymeroptera مثل Aphidus colemani، Aphidus matricariae، Aphidus ervi یا Aphidus abdominalis برای مبارزه بیولوژیک در آلاسکا بسیار شناخته شده هستند و بسیاری از گونه‌های شته‌ها را کنترل می‌کنند. زنبور پارازیت تخم خود را در بدن شته بالغ می‌گذارد. شته‌ای که بوسیله Aphidus پارازیت شده تبدیل به یک جسد مومیایی شده قهوه‌ای رنگ می‌شود که پس از 10 روز یک زنبور پارازیت جدید از آن خارج می‌شود. Aphidus برای مبارزه با گروههای کوچک شته و یا حتی شته‌های تکی جهت جلوگیری از افزایش جمعیت آنها بسیار مؤثر است.

حشرات این خانواده که با خرطوم خود از شیره گیاهی تغذیه می کنند ، دارای تعداد زیادی از گونه ها و از آفات مهم و درجه اول گیاهان صنعتی ، زینتی ، باغبانی ، سبزیکاری ، جنگلی و غیره بوده و از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار میباشند .
شته ها علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی در انتقال بیماریهای ویروسی نقش مهمی ایفا می کنند .
عده ای از شته ها باعث پیچیدگی برگ و یا تغییر شکل شاخه ها گردیده و برخی بر روی قسمتهای گیاهان میزبان تشکیل گالهای گوناگونی را می دهند .
شته ها حشرات کوچک کُرَوی ، پهن و یا بیضی شکل هستند ، طول بدن آنها از نیم میلیمتر تا هشت میلیمتر متغیر و اغلب اوقات بین 2 تا 4 میلیمتر می باشد .
رنگ آنها بسیار متنوع و اغلب دارای رنگهای زرد ، سبز ، قرمز ، سیاه و یا خاکستری هستند .
بدن آنها نرم و پوشیده از موهای ریز با اندازه های متفاوت میباشد .
در شته ها سر دارای یک جفت شاخک که طول آن متغیر است وجود دارد .
شته ها دارای سه جفت پا هستند و پاهای عقبی معمولا بلند تر از سایر پاها می باشد .
شته ها به دو شکل بدون بال و یا بالدار میباشند .
در نزد اغلب گونه ها شکم حشره به دم کوتاهی ختم می شود .
ضمنا در طرفین و پشت حلقه ششم شکم زائده ای با شکل و اندازه متفاوت وجود دارد .
شکل و اندازه این زائده ، شاخکها ، دُم و تزئینات آنها از نظر تشخیص گونه ها اهمیت زیادی دارند .
شته ها معمولا دارای ترشحات شیرین و چسبناکی بنام ( عَسَلَک ) میباشند که باعث جلب مورچه ها گَشته و حتی مورچه ها با شاخکهای خود آنها را تحریک به ترشح شیره نموده و از آن تغذیه می کنند .
بعضی از مورچه ها برای یک کُلُنی از شته ها لانه ساخته و آنها را محبوس می کنند و یا آنها را به مکانهای دیگر مخصوصا روی ریشه گیاهان منتقل می کنند .
در حقیقت مورچه ها استثمارکننده شته ها هستند .
بدین جهت شته ها را گاو شیری مورچه ها نامیده اند .
در عوض مورچه ها اغلب اوقات شته ها را از حمله و گزند دشمنانشان مصون می دارند .
زندگی شته ها بسیار پیچیده است در قسمتی از زندگی خود بطریق بِکرزائی تکثیر پیدا کرده و سپس بعد از پیدایش افراد نر و ماده و آمیزش بین آنها نسل های متعددو متوالی ایجاد کرده و در پائیز ماده های جنسی تخمهای زمستانه می گذارند .
زادآوری در شته ها بسیار زیاد میباشد ، بطوریکه تعداد نسل آنها گاهی در سال در مناطق مناسب به 20 نسل می رسد .
چند تائی شته کافی است تا در اندک زمان باغ یا گلزاری را آلوده نماید .
عده ای از شته ها زندگی خود را بر روی یک گیاه بپایان می رسانند ( یک میزبانه ) در حالیکه عده ای دیگر قسمتی از زندگی خود را روی یک گیاه و قسمت دیگر را روی گیاه دیگری می ذرانند ( دومیزبانه ).
شرایط آبر و هوائی فصل بهار ، زادآوری این حشرات را بسیار تسریع می کند .
در مورد شته های دو میزبانه اگر بتارانهای بهاری موقعی ببارد که حد اکثر افراد بالدار باشند ، تعداد زیادی از آنها را نابود می کند .
در حالیکه بر روی افراد بی بال و لاروها تاثیری ندارد .
جمعیت شته های یک میزبانه در اوائل بهار بسیار زیاد می باشند ولی بتدریج در هنگام تابستان تعداد آنها در نتیجه عوامل کنترل کننده مانند کفشدوزکها ، مگسها ، رنبورهای شته خوار ، قارچهای شته کُش ، و همچنین بعلت کمی رطوبت از بین رفته و سپس در اوائل پائیز شروع بازدیاد می کنند .
کثرت جمعیت و در نتیجه زیان شته ها به عوامل بسیار زیاد از قبیل شرایط آب و هوائی ، رطوبت ، حرارت ، مقدار و شدت نور ، عمل پارازیت ها و شکاری ها، بستگی دارد .

بعنوان مثال زندگی دو نوع شته در زیر شرح داده می شود :
1 - شته سبز هلو :
طول حشره بالغ بی بال 5/1 تا 2 میلیمتر و رنگ آن سبز ِزَرد و یا زرد می باشد .
بدن بیضی شکل و زائده آن نسبتا طویل است .
بیولوژی - تخمها در قاعده جوانه های هلو ، شلیل ، بندرت در زرد آلو گذاشته می شود .
در اواسط فروردین بسته به شرایط آب و هوائی ، تخمها باز شده و حشرات بطرف برگها می روند و سپس اواسط اردیبهشت حشرات هر کدام بطور متوسط 40 تا 50 نوزاد بدون بال تولید می کنند که بنوبه خود حشرات بی بال و یا بالدار می زایند .
در نسل سوم ، تقریبا تمام حشرات بالدار می باشند و بتدریج در اواسط خرداد تقریبا حشره ای بر روی درخت هلو باقی نمانده و تمام آنها بر روی میزبان دوم که بسیار گوناگون و از خانواده های مختلف گیاهی میباشند مانند: چغندر ، اسفناج ، تنباکو ، سیب زمینی ، کوکب ، کلم و غیره مهاجرت می کنند و نوزادان خود را در روی آنها می گذارند و این نوزادان درطول فصل تابستان نسلهای متوالی را تشکیل میدهند .
گزش شته ها برروی برگهای هلو وسپس برروی برگهای میزبان ثانوی باعث پیچیدگی برگها میشود.
شته ها در روی سطح زیرین برگها قرار گرفته و بدین طریق مبارزه با آنها بسیار مشکل می شود .
در تابستان و در ماههای تیر، مرداد و شهریور شته ها در روی میزبانهای ثانوی زادآوری کرده و فعالیت آنها باعث ایجاد زردی ، پژمردگی ، تغییر شکل برگها می گردند .
و در بعضی از موارد باعث انتقال بیماریهای ویروسی می گردند .
درشهریورماه تا اواخرماه حشرات جنسی بالدار بسوی میزبان اولیه ( درخت هلو ) مهاجرت مینمایند.
هر شته به تعداد پنج تا ده تخم منفردا بر روی شاخه های جوان و جوانه ها می گذارند و تخمها تا بهار سال آینده باقی خواهند ماند .

2 - شته گل سُرخ :
طول حشره بالغ بی بال این شته در حدود 8/2 تا 4/3 میلیمتر و رنگ آن سبز مایل به قهوه ای با زائده و پاهای سیاه رنگ می باشد .
در ابتدای بهار تخم این شته ها که از سال قبل بر روی درخت گذاشته شده بتدریج شروع به باز شدن کرده و در نتیجه زادآوری شته ها سطح زیرین برگها و ساقه های گل دهنده ( گل سُرخ و نسترن ) مملو از این شته ها میشود .در مکانهائی که حمله این شته مقارن با سفیدک گل سُرخ باشد می توان با مخلوط کردن دو سم قارچ کُش و حشره کُش فقط یکبار مبارزه نمود .
باید توجه داشت که دو سم مصرفی قابلیت اختلاط با یکدیگر را داشته باشند .

مبارزه :
مبارزه با شته ها زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که بمحض ظهور اولین کُلُنی های شته آغاز گردد .
بعلاوه در این زمان هنوز تعداد پارازیتها و شکاری ها زیاد نبوده و سمپاشی زیان زیادی به آنها وارد نمی کند .مبارزه با شته در محیط های بسته آپارتمان نسبتا ساده بوده و با چند بار استفاده از حشره کُش های معمولی که برای مبارزه با مگس از آنها استفاده میشود از بین میرود .
اما در محیط باز دفع شته بسیار مشکل است .
سمومی که در مبارزه علیه شته ها بکار برده می شود ، اغلب سموم فسفره میباشند که خاصیت تماسی دارند مانند : مالاتیون ، گوزاتیون ، دیازینون و سوپر اسید ، که بر حسب ماده موثر آنها از یک تا یک و نیم گرم در یک لیتر آب مصرف میشوند .
سموم نفوذی موسوم به سیستمیک مانند : فسامیدون ، متاسیتوکس و سموم مشابه که دارای خاصیت نفوذی میباشند برتری چشم گیری به سموم تماسی شته کُش دارند .
زیرا علاوه بر اینکه شته ها در سطح زیرین برگها و مکانهای دیگری از گیاه که سم مستقیما به آنها نمی رسد را از بین میبرد ، بلکه به پارازیت ها و شکاری های مفید آنها نیز صدمه زیادی وارد نمی آورد .
و نیز علیه کَنِه های گیاهی موثر می باشد و دوام آنها برحسب رشد گیاه و نوع سم بین 10 تا 20 روز طول می کشد . برای اینکه مقدار ماده موثر بیشتری داخل گیاه شود ، لازم است که سمپاشی زمانی که برگها باندازه کافی رشد کرده باشند انجام گیرد .
بنابراین باید این سموم را دیر تر از سموم شته کُش تماسی مصرف نمود .

برگرفته از کتاب : پرورش گلها و گیاهان زینتی
نوشته : مهندس منوچهر کارگر