مقاومت برنج به سرما

          حساسیت های حرارتی گیاه برنج در مراحل نموّی مختلف،یعنی، حساسیت حرارتی جوانه زنی بذر، رشد نشاء، پنجه زنی، طول ساقه، تشکیل جوانه گل، گلدهی و تشکیل بذر مطالعات زیادی انجام شده است. میزان مقاومت به درجه حرارت پایین در مراحل رشدی گوناگون برای شناسایی گونه های بومی سودمند است.

الف – جوانه زنی بذر و رشد نشاء

          ناگاماتسو (1942) عمل جوانه زنی را در درجه حرارت پایین برای بسیاری از کولتیوارهای برنج مطالعه کرد. کولتیوارهای نواحی معتدل، نظیر زیرگونه ژاپنی در ژاپن، کره و شمال چین، و کولتیوارهای ایتالیا ( ترجیحا کولتیوارهای زیرگونه جاوانیکا ) به شدت قادر به جوانه زنی در درجه حرارت پایین بودند. با این حال، کولتیوارهای گرمسیری و نیمه گرمسیری در نژاد ژاپونیکای فیلیپینی و تایوانی در درجه حرارت پایین به آرامی جوانه زدند. سرعت جوانه زنی کولتیوارها از چین و ایالات متحده آمریکا متوسط بین کولتیوارهای گرمسیری و معتدل بود.

ب – زردی برگ ها

هنگامی که جوانه زنی و رویش در درجه حرارت پایین، 20 تا 10 درجه سانتی گراد انجام گرفت، بسیاری از کولتیوارهای برنج گرمسیری معمولا قادر به رشد نبودند و اغلب آن ها علایم مشخص زردی برگ، پوسیدگی و حتی مردگی را نشان می دادند. در درجه حرارت پایین، اکثرا کمبود کلروفیل نشاء ها (زردی برگ ها )، گاهی اوقات خطوط یا نوارهای سفید روی برگ ها یا سفیدی برگ های تازه، مشاهده می شوند. اومورا و چونگ در کار مطالعاتی خود در سال های 1976 و 1980 میزان توسعه زردی برگ های کولتیوارهای برنج را در 17 درجه سانتی گراد به 5 نوع طبقه بندی نمودند. انواع صفر و یک به عنوان سبز معمولی در مقابل انواع II، III و IV طبقه بندی شدند. زردی برگ ها در درجه حرارت پایین همراه با سه خصوصیت دیگری که درمیان کولتیوارهای هندی با فراوانی زیاد توزیع می شوند، یعنی، نوع C طبقه بندی ماتسو در سال 1952 تبیین گردیدند: نمونه زیموگرام اسید فسفاتاز، واکنش مثبت به فنل و نوع C شکل دانه. رابطه ای بین زردی برگ ها، قدرت جوانه زنی در درجه حرارت پایین، و سه خصوصیت ذکر شده دربالا مشاهده نگردید. تاکاهاشی و کایی موری ظاهرشدن زردی پهنک برگ را در درجه حرارت پایین ( 15 درجه سانتی گراد ) در میان ارقام زیر گونه ژاپنی، جاوانیایی و هندی مطالعه کردند. بعضی تیپ های بومی هندی، اوس و تجره، زردی مشخص است. زیرگونه ژاپنی، جاوانیایی و مخصوصا ژاپنی در درجه حرارت پایین نسبت به زردی، تحمل بیش تری دارند. بورو، تیپ بومی هندی، تیپ متوسط بین بولو (جاوایی ) و اوس یا تجره بود (جدول VI ). برنج های وحشی آسیایی در درجه حرارت پایین زردی قابل ملاحظه ای را در برگ نشان دادند. درحالی که، برنج وحشی و زراعی آفریقایی نسبت به درجه حرارت پایین تحمل بیش تری داشت.

جدول VI  - تظاهر زردی برگ ها در درجه حرارت پایین در تیپ های بومی برنج

تیپ بومی	میزان زردی برگ ها
	oD	درجهb
اوس	1098/0 ± 1940/0	VI ، III
امان	1769/0 ± 2571/0	III
بورو	0655/0 ± 2581/0	III
تجره	0447/0 ± 1325/0	VI
بولو	0050/0 ± 4950/0	II
ژاپنی	1454/0 ± 7700/0	I

0D مقدار غلظت استخراج شده از 50 میلی گرم ماده خشک با 50 میلی لیتر محلول اتانول گرم، 70 درصد را نشان می دهد. b درجات I و II  رنگ سبز عادی را نشان می دهد. درجه III زرد روشن ( سبز مایل به زرد ) و درجه VI رنگ سفید را نشان می دهند ( تاکاهاشی، 1976 ).

ج – منبع رشد و پنجه زنی

          معمولا درجه حرارت پایین از رشد و نموّ برنج جلوگیری می کند. درمرحله اولیه پنجه زنی در نواحی با عرض جغرافیایی بالا تر، مانند، بخش های شمالی ژاپن، گیاهان از رشد باز داشته شده و تولید پنجه های نازک و کوتاه، راست و با برگ های سبز تیره را می نمایند. در نواحی با عرض جغرافیایی کم تر، مانند، گیاه فصلی بورو، برنجی که در درجه حرارت پایین ( ماه های ژانویه تا مارس ) در بنگال و آسام کشت می شدند، بوته ها، پنجه های ضعیف، باریک، کوتاه و برگ های راست تولید می نمایند.

          پنجه زنی کولتیوارهای هندی که در نواحی گرمسیری دارای نیروی زیستی خوبی بودند، در کشت اول فرمز، کاهش قابل ملاحظه ای داشتند. از طرف دیگر، کولتیوارهای ژاپنی که توانایی پنجه زنی پایینی را در شرایط رمسیری نشان می دادند، دارای توانایی رویشی بیش تری بودند و تعداد پنجه آن ها افزایش شدیدی داشت.

د – تأخیر در خوشه دهی

          درجه حرارت پایین، آغاز خوشه دهی و رشد را به تأخیر می اندازد یا با کاهش سرعت طویل شدن میانگره ها، پیدایش خوشه را کنترل می کند. درجه حرارت پایین، گلدهی کولتیوارهای هندی را شدید تر از ژاپنی به تأخیر می اندازد و به ضعیفی گل یا اختلال در رسیدن دانه منجر می گردد. در میان تیپ های هردو کولتیوار در هوای سرد تفاوت هایی در تأخیر گلدهی مشاهده شد.

          تعدادی از محققان ژاپنی تأخیر خوشه دهی را در درجه حرارت های پایین مطالعه کرده اند و درباره خسارت سرما در دوره تشکیل خوشه از نقطه نظر یاخته شناسی، ریخت شناسی و تنکارشناختی به بحث پرداخته اند. تعداد کمی گزارش در رابطه با کاهش سرعت افزایش طولی میانگره پس از تشکیل خوشه در درجه حرارت های پایین وجود دارد. چنین شرایطی سبب خروج خوشه های ناقص می گردد. این پدیده در بوته های برنج در کولتیوارهای متعدد هندی قد متوسط نیز مانند ژاپنی دیده شد. هنگامی که چنین کولتیوارهایی دردرجه حرارت پایین رشد داده می شوند، خروج ناقص خوشه بیش تر و بهنر قابل رویت است. در سرمای شدید تر، خوشه کاملا در غلاف برگ پرچم باقی می ماند و بیرون نمی آید.

          معمولا خروج کامل خوشه ، میزان محصول بیش تری را به دنبال دارد. بعضی از کشاورزان اعتقاد دارند که خروج کامل خوشه شاخص سازگاری این کولتیوارها نسبت به شرایط حرارتی پایین است. کشاورزان ژاپنی مدت زمان طولانی براین باور بودند، هنگامی می توان به محصول خوب دست یافت که طول میانگره خوشه دوبرابر طول خوشه باشد.

منبع:فردوس عادلی