رویان

بزرگترین مجله کشاورزی اینترنتی

رویان

بزرگترین مجله کشاورزی اینترنتی

اثرات مصرف بهینه کود در افزایش عملکرد گوجه فرنگی

گوجه فرنگی (Lycopersium esculantium) یکی از سیزیهای مهم است که به لحاظ داشتن ویتامین A , C و مواد غذایی نقش مهمی در سلامتی جامعه ایفا می نماید . گوجه فرنگی در شرایط اقلیمی بسیار متفاوت از بوشهر گرفته تا مرند آذربایجانشرقی و در تمام استانهای کشور در سطح وسیعی کشت می شود . این سیزی مهم در مناطق جنوبی کشور نظیر استانهای هرمزگان و بوشهر که دارای هوای گرم هستند در زمستان در هوای آزاد محصول (نوبری) داده و در اواخر اردیبهشت ماه باردهی آن به اتمام می رسد .

این در حالی است که در استانهای سردسیر در همین مواقع نشاء های گوجه فرنگی از خزانه به مزارع انتقال داده شده و در طول تابستان محصول می دهد. در اکثر استانهای کشور با وجود اقلیم متفاوت , کشت مزرعه و پلاستیکی و گلخانه ای آن مرسوم است . میزان برداشت عناصر غذایی گوجه فرنگی با 90 تن عملکرد بیش از 260 کیلوگرم ازت (N ) , 100 کیلوگرم (P2O5) , 520کیلوگرم پتاسیم (K2O) , 40 کیلوگرم منیزیم , 60 کیلوگرم گوگرد و رقمی بیش از 100 کیلوگرم در هکتار کلسیم می باشد . ولی مقدار برداشت عناصر ریز معدنی درمقایسه با عناصر پر مصرف بسیار کم و ناچیز است .

مثلا برای برداشت 48 تن در هکتار گوجه فرنگی فقط 608 گرم مس (Cu) , 535 گرم آهن (Fe) , 95 گرم منیزیم (Mn) ,60 گرم روی(Zn) و 28 گرم بر (B) برداشت میگردد که در مقایسه با مقادیر عناصر پرمصرف بسیار ناچیز ولی مهم می باشند (1998 . Fertilizer Development center National)

افزایش محصول , بهبود کیفیت و مقاومت در مقابل برخی از بیماریها در این محصول مستلزم مصرف متعادل کودهای شمیایی و افزایش مواد آلی چه در خزانه و چه در مزارع گوجه فرنگی است .

نقش عناصر در عملکرد و کیفیت گوجه فرنگی

1- ازت

تاثیر ازت بر رشد سبزینه ای و محصول گوجه فرنگی از عناصر دیگر بیشتر است . ازت تشکیل گل و میوه را افزایش داده و بلوغ را به تاخیر می اندازد. کمبود ازت در گیاه سبب کاهش جیبرلین , اکسین و افزایش ممانعت کننده های رشد () می شود . ریزش تعدادزیادی از گلها در درجه حرارت های زیاد نیز به علت کمبود ازت در گیاه گوجه فرنگی است . این گیاه برای تولید بیش از 100تن محصول در هکتار به جذب ازت بیشتری در هر روز نیاز دارد . اندازه , رنگ , مزه و درصد مواد جامد در میوه در اثرمصرف زیاد ازت کاهش و اسیدیته قابل سنجش افزایش می یابد . به طور کلی ازت زیاد سبب بروز کاهش مقاومت گیاه نسبت به بیماریها می شود . ظهور مرگ انتهایی میوه (Blossom end rot) با افزایش میزان ازت به خصوص در فرم آمونیومی افزایش پیدا می کند در صورتی که شدت پوسیدگی ریشه (Botrytis cinera) با درمان کمبود ازت در گیاه کاهش پیدا می کند . گوجه فرنگی فرم ازت نیتراته را به فرم آمونیومی آن ترجیح می دهد . ضمنا نیترات راندومان مصرف آب ( W.U.E) را بهبود بخشیده و غلضت اسید آمینه آزاد را کاهش می دهد.

2- فسفر

وجود فسفر کافی در محیط ریشه سبب توسعه سریع و استفاده بهتر گیاه از آب و دیگر مواد غذایی ضروری گیاه می شود . فسفر (به همراه استفاده ازت و پتاسیم ) رنگ پوست و گوشت میوه , میزان ویتامین C و سفتی میوه را بهبود و بلوغ را تسریع می بخشد . بدیهی است بر مبنای مقدار فسفر برداشتی توسط گوجه فرنگی و آزمون خاک (حد بحرانی حداکثر 15 میلی گرم در کیلوگرم بر مبنای روش اولسون) بایستی نسبت به مصرف کودهای فسفاته اقدام نمود که متاسفانه تاکنون چنین نبوده است .

3- پتاسیم

علائم کمبود پتاسیم در گوجه فرنگی با تیره تر شدن رنگ گیاه و گوتاه شدن بین گرهها ظاهر می شود . نکروزه شدن حاشیه برگها نیز نشانه شدت کمبود پتاسیم در این گیاه است . افزایش میزان پتاسیم ور محلول غذایی با کاهش خسارت ناشی از بیماری Alternaria همراه است . به نظر می رسد پتاسیم تاثیر مثبتی نیز بر روی قارچ برگی (Clodosprium fulvum ), پوسیدگی ساقه (Diplodialyocopersici ) و پوسیدگی ریشه (Botrytis cinere ) دارد .

گرچه تاثیر پتاسیم بر میزان محصول به اندازه ازت چشمگیر نیست اما با این حال اثر پتاسیم بر افزایش بر افزایش اندازه میوه را نمی توان نادیده گرفت . یکی از دلایل اختلال در رسیدن میوه , تغذیه ناکافی پتاسیم در گوجه فرنگی است .

کمبود پتاسیم سبب قهوه ای شدن آوندها , سفیدی دیواره , خاکستری شدن دیواره و سبزی میوه می شود . میزان پتاسیم در دمبرگ , همبستگی زیادی با توسعه بافت سفید در میوه دارد . بدشکلی و غیر یکنواختی رنگ میوه با افزایش مصرف پتاسیم کاهش می یابد . پتاسیم نقش مهمی نیز در رنگ میوه در صنایع تبدیلی دارد . مصرف پتاسیم سبب افزایش کارتنوئید , لیکوپن و کاهش کلروفیل شده و تاثیر زیادی در متابولیسم اسید های میوه (عمدتا اسید سیتریک و اسشید مالیک) دارد . در مجموع کل مواد جامد, قند ها , اسید ها , کاروتن, لیکوپن , و خاصیت انباری در میوه های گوجه فرنگی که از تغذیه پتاسیم بهره مند بوده باشد بیشتر است . ریزش میوه قبل از بلوغ نیز در گیاهانی که دارای غلظت پتاسیم کمی هستند بیشتر است .

نظر بر اینکه مقدار پتاسیم مورد نیاز گوجه فرنگی در مقایسه با سایر عناصر غذایی باید حداکثر باشد , بنابراین مقدار کود پتاسیمی مورد نیاز چه از منبع سولفات (قبل از کاشت)و چه از منبع کلرورپتاسیم (سرک) بستگی به عملکرد , رقم , درصد رس , نوع رس, کلسیم و منیزیم , ظرفیت تبادل کاتیونی , مقدار پتاسیم قابل استفاده و درجه نسبی تخلیه پتاسیم خاکهای مربوطه دارد . در مناطق شور مصرف کلرورپتاسیم به صورت سرک در مقایسه با شاهد عملکرد را افزایش داده ولی قابل مقایسه با سولفات پتاسیم نبوده ولی در خاکهاو آبهای غیر شور مصرف چند دفعه ای کلرورپتاسیم همزمان با رشد و زمان گلدهی (حداقل چهار بار) بیشترین تولید را چه در ایران و چه در پاکستان عاید نموده است .

پتاسیم علاوه بر افزایش تولید و بهبود کیفیت (بازار پسندی) , سبب افزایش مقاومت گیاهان منجمله گوجه فرنگی در برابر شوری , کم آبی , انواع تنشها و آفات و بیماریها نیز گشته و بازیافت آب و کود را نی افزایش می دهد .

در جدول زیراثر مقادیر مختلف پتاسیم در افزایش عملکرد و کاهش تجمع نماتدها در ریشه های گوجه فرنگی نشان داده شده است .

اثرات پتاسیم در عملکرد تراکم نماتد ها

تیمار کودی

عملکرد (تن در هکتار)

تراکم نماتدها در ریشه

شاهد

20/3

97/1

15/2

20/3

در تمامی آزمایش ها با مصرف زیادی پتاسیم به دلیل ایجاد رابطه آنتاگونیستی عمدتا با کلسیم و منیزیم عملکرد کاهش یافته است .

4-کلسیم و منیزیم

بسیاری از اختلالات فیزیولوژیکی در رسیدن میوه , به علت کافی نبودن کلسیم (به خصوص با مصرف ازت آمونیاکی)می باشد . تعدادی از محققین مرگ انتهای میوه (Blossom end rot) را به دلیل کمی کلسیم و زیادی آب , ازت و منیزیم در خاک ذکر کرده اند . ترک خوردن میوه گوجه فرنگی که در مزارع گوجه فرنگی بسیار شایع است یکی دیگر از اختلالات فیزیولوژیکی است که دلیل آن کمبود کلسیم می باشد . افزایش نسبت Na:Ca نیز سبب شیوع بیشتر پژمردگی فوزاریومی(Fusarium oxysporinmy) می شود .

کمبود منیزیم نیز با مصرف زیاد پتاسیم و فرم آمونیومی ازت پدید می آید که با مصرف خاکی 100 کیلوگرم سولفات منیزیم و یا محلول پاشی سولفات منیزیم به میزان 5/1 درصد (حداقل دوبار) کمبود را سریعا درمان می نماید . درجداول زیر جذب عناصر غذایی و متواسط غلظت این عناصر در بافتهای مختلف گوجه فرنگی نشان داده شده است

جذب عناصر غذایی به ازاء هر تن محصول گوجه فرنگی( کیلوگرم )

ازت (N)

فسفر (P)

پتاسیم (K)

منیزیم (Mg)

کلسیم (Ca)

دامنه جذب

4/3- 1/2

45/0- 28/0

4/4- 11/3

54/0- 26/0

99/2- 8/1

متوسط جذب

9/3

4/0

0/4

45/0

35/2

متوسط غلظت عناصر غذایی در اندامهای مختلف گوجه فرنگی بالغ ( گرم در گیاهان )

اندام گیاهی

عناصر غذایی

وزن خشک

ازت(N)

فسفر (P)

پتاسیم(K)

کلسیم(Ca)

منیزیم(Mg)

برگ

77/3

75/0

85/5

56/8

075/

8/136

دمبرگ

68/0

17/0

07/4

89/1

34/0

9/48

گل و دمگل

22/0

04/0

37/0

14/0

03/0

6/9

میوه

55/8

82/1

70/16

58/0

62/0

1/443

ساقه

87/0

25/0

34/2

90/0

19/0

41/9

ریشه

06/0

01/0

08/0

05/0

01/0

7/3

علی رغم آهکی بودن خاکهای زیر کشت گوجه فرنگی , محلول پاشی چند باره کلرورکلسیم , هر بار با غلظت دو الی سه هزار اکیدا توصیه می گردد .

به طور کلی , مقدار و نوع کودهای مورد نیاز گوجه فرنگی بستگی به عوامل مختلف از جمله حاصلخیزی خاک , رقم , دوره آبیاری , میزان رطوبت , تنوع زراعی , عملکرد و روش مصرف دارد . توصیه کودی برای کشت گوجه فرنگی بر اساس آزمون خاک بدست آمده شده طبق جدول زیر به قرار زیر می باشد :

توصیه کودی بر اساس آزمون خاک در زراعت گوجه فرنگی

ازت

فسفر

پتاسیم

کربن آلی (درصد)

اوره (کیلوگرم در هکتار)

فسفر خاک (میلی گرم در گیلوگرم)

سوپر فسفر تریپپل (کیلوگرم در هکتار)

پتاسیم (میلی گرم در گیلوگرم)

سولفات پتاسیم (کیلوگرم در هکتار)

کلرورپتاسیم (کیلوگرم در هکتار)

کمتر از 5/0

450

کمتر از 5

150

کمتر از150

500

0/1- 5/0

400

10- 5

100

200- 150

400

5/1- 0/1

300

15- 11

300- 201

300

بیشتر از 5/1

250

بیشتر از 15

بیشتر از 300

200

چه باید کرد ؟

مصرف تمام کودهای آلی , پرمصرف و کم مصرف (ریز معدنی ), کلسیمی, منیزیمی و گوگردی باعنایت به مقدار برداشت محصول و شرایط فیزیکوشیمیایی خاکهای زیر کشت الزلمی است , منتها مصرف کودهای ازته مخصوصا به شکل آمونیومیرا بایستی زیاد افزایش نداده و حتما مصرف آن به صورت سرک (نیترات) باشد تا ضمن افزایش بهره وری کودهای ازته , تجمع نیترات را در گوجه فرنگی و رب گوجه فرنگی کاهش داد .

نظر بر اینکه با مصرف پتاسیم راندومان جذب سایر کودها افزایش می یابد , بنابراین با عنایت به نتایج آزمون خاک مقدار مصرف پتاسیم حداقل به دو برابر کود توصیه شده افزایش داده شود .

حد بحرانی برای نیل به حداکثر تولید (75 درصد پتانسیل) در گوجه فرنگی برای فسفر با روش اولسن در خاکهای آهکی با بیش از یک درصد کربن آلی 10 میلی گرم در کیلوگرم , برای پتاسیم با روش استات آمونیوم درخاکهای سبک 300 و در خاکهای بافت سنگین 350 میلی گرم در کیلوگرم و برای عناصر ریز مغذی آهن , منگنز , روی , مس (روش DTPA ) و بر (آب داغ) به ترتیب 10, 10 , 3 , 5/1 و 5/1 میلی گرم در کیلوگرم پیشنهاد می شود