تکثیر خرما به روش کشت بافت

          

 کشت بافت گیاهی عبارت است از تکنیکی که برای تولید و تکثیر گیاه کامل از بخش هایی مانند سلول یا بافت گیاه استفاده می شود . این نوع تکثیر موسوم به تکثیر خرد یا ریزازدیادی بوده و با دو روش تولید گیاهک از طریق اندام زائی و جنین رویشی یا گیاهک زائی امکان پذیر می باشد . در هر دو روش وجود یک محیط آزمایشگاهی استریل و استفاده از هوای تصفیه شده الزامی است . خوشبختانه در سال های اخیر تکنولوژی تولید نهال کشت بافت خرما به کشور وارد شده و به حالت بومی درآمده است .

          

فوائد تکثیر خرما به روش کشت بافت

1)   درختان خرمای حاصل از کشت بافت کاملاً شبیه به والدین می باشد(True To Type) بنابراین کلیه صفات والد نظیر مقدار محصول؛ وضعیت رشد؛ مقاومت به بیماری و آفات به گیاهان  تولید شده منتقل می شود .

2)      امکان تولید انبوه نهال شبیه به گیاه مادری وجود دارد .

3)      واریته های کمیاب خرما را می توان در مقیاس وسیع تولید کرد .

4)      تکثیر نخل خرما به روش کشت بافت را می توان در هر زمان و هر فصل انجام داد بنابراین تحت تاثیر شرایط فصلی نمی باشد .

5)      مدت زمان تولید نهال به حد قابل ملاحظه ای کاهش می یابد .

6)   امکان تولید ارقام ماده برتر و سالم ؛ واریته های مقاوم به بیماری ؛شوری و تنش های محیطی و همچنین تولید انبوه پایه های نر پرگرده با ویژگی های متازنیایی مطلوب وجود دارد .

7)      نهال کشت بافت دارای سیستم ریشه ی توسعه یافته می باشد بنابراین درصد بقاء آنها در مزرعه حدود 100% است.

8)      نهال کشت بافت در هرزمان از سال قابل کاشت در زمین اصلی می باشد .

9)      هویت نهال حاصل از کشت بافت مشخص و تضمین شده است .

10)   انتقال نهال راحت تر و هزینه آن کمتر است .

11)  بدلیل استفاده از گیاهان بدون آلودگی ؛ خطر انتشار آفات و بیماری های نخل از یک منطقه به منطقه دیگر وجود ندارد و یا بسیار نادر است .

12)  گیاهان حاصل از کشت بافت ؛ باغات یک دست از نظر ساختار ژنتیکی و ظاهری؛ رشد سریع و ثمردهی زود هنگام را تولید می کنند .

        لازم به ذکر است که عملکرد ؛ کیفیت و وضعیت رشد ارقام مختلف خرما در مناطق خرماخیز کشور متفاوت است . این تاثیر مربوط به ارتفاع منطقه از سطح دریا؛ نوسانات دمایی منطقه؛ رطوبت نسبی محیط و سایر عوامل محیطی می باشد بطوریکه کشت برخی از ارقام در بعضی از مناطق اصلاً توصیه نمی شود . به عنوان مثال رقم پیارم در مناطقی که از سطح دریا بالاتر باشند تولید میوه با کیفیت بهتر می کند حال آنکه رقم شهابی بدلیل سازگاری با شرایط مرطوب مناطق ساحلی و تولید محصول خوب در این مناطق توصیه می شود

در حال حاضر با توجه به مناسب بودن ارقام خشک و نیمه خشک خرما ( ارقامی که میوه آن در زمان رسیدن دارای 12% تا 15% رطوبت باشد ) جهت فرآوری ؛ بسته بندی ؛ انبارداری مدت دار و صادرات ؛ تولید ارقام یادشده بیشتر رایج است .  با بررسی های انجام شده و تحقیق بر ارقام مختلف تجاری خرما در ایران ؛ ارقام سازگار با هر کدام از استان های خرماخیز کشور به قرار زیر می باشد :  

 ارقام سازگار خرما قابل توصیه جهت توسعه نخیلات در استان های خرماخیز کشور

استان	ارقام خرمای سازگار با منطقه
بوشهر	زاهدی ؛ شهابی ؛ خاصوئی ؛ برحی ؛ مجول
خوزستان	استعمران ؛ برحی ؛ زاهدی ؛ دیری ؛ خاصوئی ؛ خلاص ؛ حلاوی ؛ بریم ؛ مجول
کرمان	پیارم ؛ زاهدی ؛ مجول
فارس	پیارم ؛ زاهدی
هرمزگان	پیارم ؛ زاهدی ؛ دیری ؛ خاصوئی ؛ برحی ؛ خلاص ؛ توری ؛ مجول
جیرفت و کهنوج	پیارم ؛ زاهدی ؛ استعمران ؛ دیری ؛ توری ؛ مجول
سیستان و بلوچستان	پیارم ؛ زاهدی ؛ ربی ؛ استعمران
یزد	پیارم ؛ زاهدی ؛ کبکاب ؛ بریم ؛ خلاص
اصفهان	خلاص ؛ برحی
سمنان	زاهدی ؛ برحی
خراسان جنوبی	زاهدی ؛ کبکاب
کرمانشاه	زاهدی ؛ اشرسی
ایلام	زاهدی ؛ اشرسی ؛ استعمران

مراحل مختلف رشدی نهال های کشت بافت خرما و گلدان های مناسب جهت نگهداری آن:

1)      گلدان تورپیدو یا اژدری  A2:

       گلدان هایی از جنس پلی اتیلن سیاه رنگ که بدلیل شکل مخروطی و نداشتن سطح اتکا بصورت باکس های 9 و 25 تایی به بازار عرضه می شود . این گلدان برای نگهداری نهال های کشت بافت خرما بعد از خروج از محیط رشد درون شیشه در آزمایشگاه تا زمان تولید 6-5 برگ و افزایش ارتفاع مطلوب حدود 50-40 سانتیمتر مورد استفاده قرار می گیرد .

 این شرایط بعد از گذشت 6 -4  ماه از زمان نگهداری نهال های درون گلدان اژدری در گلخانه سازگاری قابل مشاهده می باشد .

2)     گلدان پلاستیکی 3 لیتری B1  :

           گلدان ها از جنس پلاستیک با رنگ های متنوع و حجم 3 لیتر ( ارتفاع 18 سانتیمتر و قطر 12 سانتیمتر ) می باشند که برای نگهداری نهال های رشد کرده و دارای 5-4 برگ با ارتفاع 50-40 سانتیمتر مناسب می باشد . با توجه به رشد نسبی مناسب در این مرحله ؛ درصورت وجود شرایط مناسب کشت در منطقه نظیر عدم تابش شدید آفتاب و وزش بادهای گرم و خشک و آبیاری کافی ؛ قابل انتقال و کشت در زمین اصلی می باشد . این نهال بعد از 4-3 سال در صورت اعمال مراقبت های لازم به بار خواهد نشست .

3)       گلدان پلاستیکی 8 لیتری B2  :

            گلدان ها از جنس پلی اتیلن حجم 8 لیتر ( ارتفاع 28 سانتیمتر و قطر 20 سانتیمتر )  می باشند که برای نگهداری نهال های رشد کرده و دارای 6-5 برگ اصلی با طوقه کاملاً مشخص و ارتفاع 80-60 سانتیمتر مناسب می باشد . با توجه به رشد مناسب نهال در این مرحله ؛ درصورت وجود شرایط مناسب کشت در منطقه ؛ قابل انتقال و کشت در زمین اصلی می باشد . این نهال بعد از 3-2 سال در صورت اعمال مراقبت های لازم به بار خواهد نشست .

4)      گلدان پلاستیکی 20 لیتری C1  :

         گلدان هایی از جنس پلی اتیلن با حجم 20 لیتر می باشند که برای نگهداری نهال های رشد کرده و دارای 9-6 برگ اصلی با طوقه کاملاً مشخص و ارتفاع 100-80 سانتیمتر مناسب می باشد . با توجه به رشد نهایی نهال جهت نگهداری در گلدان نهال در این مرحله قابل انتقال و کشت در زمین اصلی می باشد . این نهال بعد از 2 سال به بار خواهد نشست .

خصوصیات و نکات قابل توجه در گلخانه سازگاری

1 ) کنترل دما

• نگه داشتن دما در حدود 30 درجه سانتیگراد (12 درجه سانتیگراد نقطه خطر و ماکزیمم درجه حرارت 35 درجه سانتیگراد).
• استفاده از آبیاری کف گلخانه در هنگام وقوع افزایش دما . برای این منظور می توان از سیستم میست یا پاشیدن دستی آب توسط شیلنگ روی کف بتونی یا راهروهای گلخانه استفاده نمود

2 )  ممانعت از تابش مستقیم نور خورشید به روش ذیل :

• استفاده از تکنیک سایه دهی یا رنگ پاشی بوسیله حصیر یا برگ های خشک نخل برای جلوگیری از افزایش دما و تابش مستقیم نور آفتاب خصوصاً در فصل بهار و تابستان .

(برای این منظور سطح رویی گلخانه توسط حصیر چوبی یا برگ نخل بطورکامل پوشیده می شود . این حالت پاعث ایجاد سایه و عدم تابش مستقیم نور خورشید به گیاهان می شود و نور عبور کرده از حصیر و درزهای آن کافی خواهد بود )

3 ) کنترل رطوبت :

• نصب رطوبت سنج در گلخانه به منظور اطلاع از میزان رطوبت نسبی محیط گلخانه
• حفظ رطوبت در دامنه 60 -50 درصد نسبی
• استفاده از دستگاه های رطوبت زا یا آبپاشی سطح گلخانه جهت بالابردن رطوبت نسبی فضای گلخانه ها.
• کنترل افزایش بیش از حد رطوبت بوسیله هوادهی گلخانه جهت جلوگیری از شیوع امراض قارچی

( با نصب دستگاه رطوبت سنج مجهز به کلید قطع و وصل کننده سیستم میست و هواکش می توان تنظیمات را بصورتی اعمال نمود که با کاهش میزان رطوبت محیط از مرز 45% سیستم میست شروع بکار کرده و در مواقعی که رطوبت از 70% فراتر رود سیستم تهویه ( هواکش) جهت خارج نمودن رطوبت اضافه محیط روشن گردد )

4 )  مبارزه با بیماریها و آفات

سمپاشی دوره ای هر 2 هفته یکبار با قارچ کش و حشره کش های معمول در بازار نظیر بنومیل یا مانکوزب با غلظت 2 در هزار مناسب جهت پیشگیری. 5 ) پوشش کف گلخانه

• استفاده از سطح بتونی با پوشش شن به قطر متوسط 5 سانتیمتر جهت ممانعت از رشد و ورود ریشه به خاک زیرین گلدان ضروری است.

 نکته:

      1)  درصورت عدم انجام بتون ریزی، استفاده از گونی ضخیم پلاستیکی بر روی پوشش شنی به جای سطح بتونی الزامی  می باشد.

2)   در صورت عدم رعایت موارد فوق ‌ریشه نهال به خاک کف گلخانه نفوذ کرده و در هنگام جابجایی نهال بدلیل قطع شدن قسمت اصلی ریشه ضمن وارد آمدن استرس به گیاه احتمال خشک شدن آن پس از کاشت در زمین اصلی بسیار افزایش می یابد.

منبع: Dimit